Bekstvo iz Jasenovca i svedočenje 5 oslobođenih

IZVOD IZ ZAPISNIKA OD 13. APRILA 1942. SAČINJEN U NEDIČEVOM KOMESARIJATU ZA IZBEGLICE I PRESELJENIKE U BEOGRADU U KOJEM HADŽI-

-COLAKOVIC DRAGO, SAVO I JOCA I TOMlC DIKO I PETROVIČ PANE IZNOSE O SVOM BORAVKU U LOGORU GOSPIĆ — JASENOVAC

Z A P I S N I K od 13. aprila 1942. god.

SASTAVLJEN U KOMESARIJATU ZA IZBEGLICE I PRESELJENIKE U BEOGRADU.

 

HADZI-COLAKOVIC DRAGO, bivši sekretar trgovačkog udruženja u Bijeljini, star 44 godine, sin pok. Miče i Soke, rođ. Mitrinović, oženjen, bez dece HADZl-COLAKOVlC SAVO bivši nameštenik u parnom mlinu, „Drina“ u Bijeljini, star 39 godina, sin pok. Miče i Soke r. Mitrinović, oženjen, otac jednog deteta, . . . COLAKOVlC JOCA, trgovac iz Bijeljine, star 40 godina, sin pok. Miće i pok. Milke r. Simić, neoženjen, TOMIĆ DIKO, bivši zvaničnik banovinske bolnice u Bijeljini, star 32 godine, sin pok. Mila i pok. Ande r. Maksimović, neoženjen, . . . . i PETROVIČ PANO; trgovac iz Bijeljine, star 30 god. sin pok. Vase i pok.

Ane r. Petrović, neoženjen, . . . . nakon što su opomenuti na iskaz istine iskazali su sledeće:

 

Na 1. avgusta 1941. god. uhapšeni su po ustaškim vlastima Ostojić Miko gostioničar, Milošević Jovo, trgovački pomoćnik, Stojanović Cvetko, opančar, Pajkanović Vuko opančar, Vojanović Miloš trgovac, Dokić Risto licitar, Savić Sveto gostioničar, Avramović Drago, konobar, Stojisavljević Stevo, penzioner, Jovičević Milosav, penzioner, Jovanović Jovo limar, Ristić Stevo opančar, Nikolić Milan opančar, Bajić Dušan gostioničar, Jovanović Nikola kafedžija, Bosnić Obrad student prava, Tatomirović Tihomir, pekar, Kontić Pero gostioničar, Jovanović Ljubo trgovac, Cvetković Dušan krojač, Mitrović Boško krojač, Vasilić Vajo đak gimnazije,

Pantić Todor, gostioničar, Narančić Risto opančar, Sejić Miko gostioničar, Stanko vić Emilij an, trgovac, Cvjetinović Branko krojač, te nas četvorica napred pomenutih Colaković Joco, Hadži-Colaković Drago i Savo, Tomić Diko, svi iz Bijeljine.

 

Tada je uhapšeno ukupno iz Bijeljine nas 30 Srba. Isti dan uvečer uhapšeno je i doterano u Bijeljinu oko 15 Srba seljaka iz sela Popova kraj Bijeljine. Imena njihova ne znam. Prenoćili

smo u vojnom logoru u Bijeljini. Sutradan na 2. avgusta 1941. godine odpremljeni smo svi vozom u Gospić, kamo smo stigh na 3. avgusta oko 9 sati pre podne. U Gospiću smo odmah predani u kaznionu, gde smo preko dana ostali na dvorištu, a u veće smo smešteni nas 42 zatočenika u jednu sobu dugu 6 metara, široku 4 metara i toliko u visinu. U toj sobi smo proveli ukupno 12 dana. Tri dana smo proveli na hodniku zatvora, a jedan dan na dvorištu.

 

Ja Petrovič Pano uhapšen sam 8. avgusta 1941. god. sa Bošnjaković Jovom, sudskim zvaničnikom iz Bijeljine. Zadržan sam u zatvoru u Bijeljini do 11. avgusta 1941. god. kada sam zajedno sa preko 209 seljaka i građana iz Zvorničkog sreza otpremljen u Zagreb, gde su nas

preuzeli zagrebački ustaše, te agenti zagrebačke policije i otpremili u ustašku policiju U policiji smo ostali do 13. avgusta 1941. god. Na veče, kada smo ukrcani u vagone i odpremljeni u Gospić, gde smo se našli sa ostalim navedenim i od tada sudbina nam je bila zajednička.

 

Za vreme našeg boravka u Gospiću dnevno su transportovani novi transporti Srba iz svih krajeva, a naročito iz Bosne. Stizalo ih je svaki dan po više stotina, koji su smeštavani u dvorište kaznione. Redovito su dnevno odpremani iz kaznione za Velebit i otok Pag po dva transporta Srba, a kadkada i tri. Jedan transport išao je svaki dan u 9 sati pre podne, a drugi u 4 sata posle podne. U svakom transportu bilo je 300—400 Srba, tako da ih’je dnevno odilazilo 600 do 700 ljudi, a ako je bio i treći transport, onda i više. Treći je obično odilazio kamionima I to u ranu zoru. Koliko je Srba transportom odilazilo u Velebit, toliko je redovno novih pristizavalo, tako da je kazniona uvek bila puna. Dnevno stanje bilo je oko 2500 do 3000 ljudi, a od toga oko 300 žena i dece. Bilo je nešto i Hrvata oko 10 do 15. Znamo da su tada bih u Gospiću u kaznioni

dr Auer Ljudevit i dr Hanžek, bivši ministri.

 

Srbe koji su bih određivani za transport za Velebit ustaše su svaki put postrojili u dvorištu kaznione dva po dva. Između njih provukli su dugački lanac, zatim sa žicom vezali ih sve za ovaj lanac i to tako, da su oko ruke zavezali žicu i opet za lanac.

 

Znamo da su u to vreme u pravcu Velebita odvedeni: Ljubojević Vasko, direktor banke, Bogdanović Đoko baštovan, Mijatović Sekula posednik svi iz Bijeljine. Oni su par dana posle nas dovedeni u Gospić. Zatim su odvedeni: Mršić Maksim, težak iz Cengića, srez Bijeljina, Miličević Gavro, težak iz Krčina, sreza Bijeljina, Radovanović Cviko težak iz Koronie, sreza Bijeljina, Milošević Nikifor, činovnik rudarske uprave u Ugljeviku, sreza Bijeljina, Milošević Ljubomir, predradnik u rudniku Ugljevik, Raiković Ranko težak iz Ugljevika, sreza Bijeljina, Kićanović Strahinja trgovac iz Broca sreza Bijeljina, Rankić Vukašin težak iz Ugljevika. Imena drugih odvedenih ne znam.

 

Kasnije su nam pričah Jevreji, koji su došli sa otoka Paga i Gospića, a s kojima smo se sastali u Jasenovcu, da su svi Srbi, koji su iz Gospića odvedeni u Velebit tamo ubijani. . ..

 

Na 19. avgusta 1941. otpremljen je iz Gospića jedan transport Srba od oko 950 ljudi, a među njima i nas petorica u logor u Jasenovac. Put od Gospića do Jastrebarskog bio je užasan, za nas sve. U svakom vagonu bilo nas je 80 do 100 ljudi, tako da smo se u pravom smislu reči gušili.

13 ljudi na tom putu umrlo je od ugušenja. Među njima tada je umro I Blagojević Đoja, vlasnik autobusnog poduzeća iz Zvornika. U Jastrebarskom ustaše su nam odmah oduzeli sav novac koji se je u nas našao, kao i sve druge skupocene stvari, kao satove, prstenje i naliv pera. Kazali su nam, da će nam za to nabaviti hrane jer da ćemo tu ostati nekoliko dana. U Jastrebarskom smo ostali u vagonima 30 sati i za to vreme dobili smo svaki samo jednom po jednu kašiku pasulja.

Dok smo se zadržavali u vagonima u Jastrebarskom došla je do naših vagona jedna ustaška satnija sastavljena od Ličana i ovi su ustaše išli od vagona do vagona i hteli nas sve pobiti. Spasili su nas tada od smrti ustaše iz Jastrebarskog, te talijanska vojska, koja se je tamo

nalazila. Na 20. avgusta u veče krenuh smo iz Jastrebarskog, u Jasenovac.

 

Na 21. avgusta 1941. ujutro stigli smo u željezničku stanicu Jasenovac, gde nas je preuzela 17 ustaška satnija, koja je bila nastanjena u Jasenovcu. Ustaše su nas dočekali sa pogrdama i raznim psovkama, zatim su odmah ulazili u vagone i tražili od nas novac, satove, prstenje, naliv pera, lisnice itd. Mi smo im odgovarah da smo sve te stvari, koje smo još imali predali već dan pre u Jastrebarskom. Oni su se sa tim odgovorom zadovoljili.

 

Nakon jedan sat istovarani smo iz vagona i svrstani dva po dva krenuh smo prema logoru udaljenom od željezničke stanice oko 5 km. Morah smo ići skoro trčećim korakom. Tučeni su bili od ustaša samo oni, koji nisu mogli izdržati tempo hoda. Došli smo u logor, koji je bio

smešten u barakama na polju kraj jedne šume blizu potoka, Lonje. Odmah smo morah sesti na mokru zemlju dva po dva i tu je nanovo nastalo pretresanje i oduzimanje stvari. Oko 2 sata posle podne pustih su nas u barake, da zauzmemo mesta. Isti dan oko 5 sati posle podne došla je u logor partija Jevreja, pa smo mi zauzetu baraku morali napustiti, jer su se u nju uselili Jevreji, a mi smo se smestili u jednu još ne dovršenu baraku, koju smo posle sami morali dovršiti.

 

U ovom logoru od 21. avgusta 1941. pa sve do polovine septembra 1941. mi Srbi nismo uopšte dobivali nikakve hrane od uprave logora, a niti smo mogli što dobiti izvana. Jevreji, koji su u istom logoru bili smešteni dobij ali su živežne namirnice od svojih bogoštovnih opština, pa

su od toga nešto malo otkidah i nama davali….

 

Na 30. avgusta 1941. oko 10 sati pre podne odvojih su iz naše grupe sve seljake njih oko 500 — povezali ih žicom dva po dva za ruke i odveli ih prema željezničkoj stanici. Posle toga o tim odvedenim seljacima nismo nikada ništa mogli saznati. Ustaše su govorili, da su ti seljaci odpremljeni u Nemačku na rad, a drugi da su odvedeni u logor u SI. Požegu i tamo pobijeni. Ti seljaci bili su iz srezova bijeljinskog i zvorničkog, te nešto iz bjelovarskog. Poznavajući metode ustaša vjerujemo da su ti seljaci pobijeni.

 

Mi, koji smo ostali u ovom logoru morali smo svaki dan ići na rad na nasip reke Lonje. Na radu je bio strašan režim. Bilo je zabranjeno stati i odmoriti se ih govoriti. Moralo se stalno raditi, a ustaše koji su nad nama držali stražu išli kroz naše redove, kada smo radih i držali u rukama motke, tukli su nas sa ovim motkama. Tačke pune zemlje morali smo uz nasip, voziti trčećim korakom i ako tko ne bi mogao, taj je bio od ustaša tučen. Jednoga dana, kada smo išli na rad dvojica su se usput malo razgovarali. To je primetio jedan ustaša, izveo ih iz reda, vezao im ruke pozadi sa žicom, bacio ih na zemlju, te ih tukao on, kao i drugi ustaše, i nogama gazili po njima. To su bili Goljanić Vojo, radnik iz željezare u Zenici i neki Dušan, šumar iz Zenice. Početkom meseca novembra Dušan je umro u logoru, a Goljanić Vojoi je ubijen po ustašama…

 

Polovicom meseca oktobra 1941. nastala je u našoj grupi velika smrtnost, koja je nastupila kao posledica iznurenosti, gladi i teškog fizičkog rada. Dnevno je umiralo 5 do 8 ljudi.

 

Koncem meseca septembra 1941. pobegli su sa rada dvojica Srba zatočenika i to: Popović Ljubo, bačvar iz Tuzle i Mraković Branko stolar iz Travnika. Prigodom begstva oteli su ustaši, koji je nad njima držao stražu pušku i ozledili ga po licu. Nakon dva do tri dana odvojeno je iz naše grupe 26 Srba zatočenika i zatvoreno u „žicu“. „Žica“ jest jedan manji prostor ograđen sa bodljikavom žicom u visini od 1 metar. Ovaj prostor i sa gornje strane u toj visini isprepleten je bodljikavom žicom tako, da oni koji se nalaze u tom prostoru ne mogu se ispraviti, a ne smiju sesti, već mogu stalno samo čučati. U ovakvu „žicu“ bili su zatvoreni kroz osam dana, napred pomenuta grupa od 26 Srba. Stražu nad njima vršili su zatočenici Javreji.

 

U toj grupi Srba bili su: dr Todorović Petar, lekar iz Travnika, Narančić Risto opančar iz Bijeljine, Berić Vlado trgovac iz SI. Broda, Belančio Dušan policijski pisar iz Visokog,

Grković Danilo, penzioner iz Mostara, Lazić Kornelije iz Visokog, Tanasković Mišo iz Visokog, Čelik Dušan penzioner iz Sarajeva, Kosanović Boško iz Visokog, Savlić Jovan trgovac iz Sunje sreza Petrinja, Marinović Slobodan tehničar iz Visokog, Đermanović Đorđe, učenik učiteljske

škole iz Prijedora. Imena ostalih se više ne možemo setiti. Nakon 8 dana jednoga dana izveli su ustaše iz žice ovih 26 Srba povezali ih žicom za ruke i tada su ih nemilosrdno kundacima tukli. Zatim su ih odveli izvan logora u pravcu puta za Jasenovac. Čim su ih odveli nakon deset minuta čula se je pucnjava. O ovim Srbima nije se više nikada ništa doznalo, ali se veruje da su tada ubijeni.

 

U drugoj polovini meseca oktobra 1941. god. doteran je u logor u Jasenovac dr Gavrančić Oton, advokat i starosta Sokola iz Zagreba sa jednom grupom zatočenika od oko 10 do 15 ljudi.. ..

 

U prvoj polovici meseca novembra 1941. god. nastupile su kiše i hladno vreme. Sava je nadolazila i pretila je opasnost od poplave, a nasip koji smo mi zatočenici tada radili, da bi zaštitili ciglanu Ozrena Đačića, još nije bio dovršen. Tada je jednog dana došao na nasip Luburić

Vjekoslav (Maks), ustaški satnik i zapovednik svih logora u Hrvatskoj, kada je vidio da nasip još nije gotov, razljutio se, izvadio revolver I pucao na grupu zatočenika, koja je u tom momentu zastala u nameri da ga pozdravi. Tom prilikom ranjen je od Luburića u stomak Bosnić Bogoljub, svršeni đak gimnazije iz Bijeljine, koji je ovu ranu preboleo, ali je posle od ustaša ubijen. Ranjen je bio još jedan Jevrejin koji je podlegao ranama. Tada je Luburić naredio ustašama, da svakog zatočenika koga opaze da stane, odmah ubiju. Posle toga nastalo je svaki dan ubijanje zatočenika na radu na nasipu. Svaki dan ih je ubijeno 10—15, a kad kada i više.

 

Jednoga dana ubijeno ih je 22. Nisu ih ubijali iz pušaka, nego sa debelim motkama. Pored ovih ubijenih svaki dan je doneseno pet do šest zatočenika ispremlaćenih od ustaša. Osim toga bilo ih

je dosta, koji su bih manje ispremlaćeni, pa su mogli sami sa radova doći u logor. Znamo, da su tada od ustaša na radu na nasipu ubijeni: Bobar, seljak iz Bakra i Perković seljak iz Glogovca, te Cvjetinović, seljak iz Svinjarevca, svi iz sreza Bijeljinskog. Imena drugih ne znamo. Pošto je oko polovice meseca novembra 1941. god. nadolazila voda na polje, na kojem su smeštene barake, u kojima smo se nalazili, došlo je naređenje, da se ovaj logor isprazni. Zdravi zatočenici morah su preći u tzv. radni logor u Bačićevoj ciglani u Jasenovcu, a nesposobni za rad i bolesni u logor Krapje.

 

Jedna grupa oko 200 zatočenika Srba nesposobnih za rad odpremljena je na 14. novembra 1941. u logor u Krapje. Mi zdravi i sposobni za rad ostali smo i dalje u ovim barakama do daljnjeg naređenja. Prilikom polaska ovih zatočenih Srba iz barake prema Krapju ustaše su ih

nemilosrdno tukli i gurali u vodu, koja je bila oko barake. Iz postupka ustaša prema ovoj grupi bolesnih i nemoćnih Srba mi smo ostali zaključili, da ovu grupu čeka teška sudbina, što se kasnije i obistinilo, jer dok su stigh do logora Krapje, ubijeno ih je uzput oko 30. U ovoj grupi

su bili: Vuković Veljko, trgovac i posednik iz Brezova Polja, sreza Brčko, Vuković Blagoje posednik iz Brezova Polja, sreza Brčko, Kalajdžić Marijan, težak iz Magnojevića, sreza Bijeljina, Mudrolja Pano, trgovac iz Našica, sreza istog, Mandrapa Spasoje industrijalac iz Sarajeva, Dokić Risto, licitar iz Bijeljine, Stojanović Cvjetko, opančar iz Bijeljine, Pajkanović

Vuko, opančar iz Bijeljine, Bošnjaković Joco, sudski zvaničnik iz Bijeljine, Stojisavljević Stevo, penzioner iz Bijeljine, Jovičević Milisav, penzioner iz Bijeljine, Jovanović Jovo limar iz Bijeljine, Ristić Stevo opančar iz Bijeljine, Ivanović Nikola, sudski glasnik iz Bijeljine,

Ivanković Ranko obućar iz Bijeljine, Obrad Bosnić i njegov brat Bogoljubstudenti iz Bijeljine, Vucelja Simo lugar iz Bijeljine, Tekić Gavro penzioner iz Bijeljine, Tomić Milan, đak gimnazije iz Bijeljine, Mijajlić Vasa opančar iz Bijeljine, Pantić Todor gostioničar iz Bijeljine, Tejić Miko gostioničar iz Bijeljine, te njegovi sinovi Aco električar i Božo trgovački pomoćnik, Zarić Vlado opančar iz Janje sreza Bijeljina, Lazić Ilija težak iz Janje, sreza Bijeljina, Bogdanović Jovo trgovac iz Tavne, sreza Bijeljina, Trajanović Drago, trgovac iz Brezova Polja, srez Brčko,

braća Grumić trgovci iz Brezova Polja sreza Brčko, Beatović Ranko trgovac iz Visokog, Petar gostioničar iz Visokog. Imena drugih se sada ne sećamo. Svi ovi Srbi koji su bili tada upućeni u logor Krapje, a koji nisu već usput ubijeni, prebačeni su početkom meseca decembra 1941. natrag u logor u kojem su već bih i tu su odmah zatim ubijeni. Druga partija Srba zatočenika, u kojoj smo bili i mi odvedna je na 15. novembra 1941. u radni logor u ciglanu Bačićevu. Već sa puta vraćeni smo bili nas dvojica Tomić Diko i Petrovič Pano sa još 58 drugih Srba, koji su u ovom prvom logoru zadržani, da sruše dve barake, a ostali među njima i nas dvojica Hadži-Colaković Drago i Savo i Čolaković Joca produžili smo put do logora u ciglani Bačićevoj. Ova grupa Srba morala je ići ubrzanim korakom prema Bačićevoj ciglani. Iza grupe išlo je više konjskih kola i svi oni, koji su od iznemoglosti na putu padali kupili su ih i bacali u kola. Na ulazu u ciglanu sve ove izbacali su iz kola na jednu hrpu i one, koji se nisu mogli odmah dignuti i stati u red sa ostalima, ustaše su ih na očigled svih drugih ubih kundacima i izboli noževima. Tada su u ovoj grupi Srba ubijeni: Tatomirović Tihomir, pekar iz Bijeljine, i Kulić Zivko đak gimnazije iz Foče. Imena drugih se ne sećamo, ali znamo da ih je tada više ubijeno. Svi mi koji

smo stigli u ciglanu u ovoj grupi bih smo smešteni u jednoj otvorenoj šupi. Celu noć morali smo da sedimo. Nije bio dozvoljen ni najmanji pokret pod pretnjom smrtne kazne. Stražu su čuvah ustaše, koji su tu noć iz ove grupe pod šumom ubili pet Srba. Tada su ubijeni Pavlović Vojo, bolničar iz Tuzle i još četiri seljaka iz Bosne.

 

Drugi dan premešteni su Srbi iz ove grupe u tzv. tunel, gde se je pre sušio crep. U ovom tunelu zatekli smo jednu grupu Srba od oko 30 ljudi, koji su sa prvim transportom bih upućeni u logor Krapje, ah nisu mogli ići, pa su tu ostavljeni. U ovom tunelu bilo je užasno stanje. Bilo je zagušljivo i puno ušiju. Svi Srbi sposobni za rad morah su preko dana plesti bodljikavu žicu oko logora, a bolesni i iznemogli ostajali su preko celog dana u tunelu.

 

Dok smo se mi još nalazili u tunelu — a bilo nas je 120 došla je u Jasenovac nova grupa od 36 Srba seljaka, koji su rodom iz sreza bjeljinskog, a koji su bili u Zagrebu na suđenju pred prekim sudom i bili po sudu oslobođeni, ali ih je ustaška policija uputila u logor Jasenovac.

 

Sa ovom grupom dovedeno je još i 12 Srba, koji su tada kao ratni zarobljenici bili došli iz Nemačke, pa su ih ustaše na prolazu u Zagrebu uhapsili i dopratili u logor u Jasenovcu. Među ovima bio je i đak narednik Cudić Čedomir, rodom iz Zagreba, koji je tada također došao kao

ratni zarobljenik iz Nemačke. I ova grupa Srba smeštena je k nama u tunel. Iz grupe ovih Srba, koji su dovedeni iz Zagreba pokušalo je 8 seljaka begstvo i ustaše su za to sve seljake iz ove grupe ubili osim dvanaestorice pomenutih ratnih zarobljenika, od kojih su neki posle ubijeni.

 

Među ovim seljacima tada je ubijen iz naše grupe Jovanović Momo, student prava iz Mačkovca, sreza Brčko. Među ovom grupom seljaka tada je ubijen i seljak Kojić Vujadin iz Balatuna, sreza Bijeljina, koga je ustaški poručnik Miloš Ljubo sam svojom rukom iz revolvera ubio.2 Grupa Srba, koja je ostavljena bila u ranijem logoru kraj Lonje, a u kojoj smo bili i nas dvojica Tomić Diko i Petrovič Pano, preživela je posle odlaska ostalih Srba strašne dane. Ovoj grupi Srba sutradan t.j. 16. novembra 1941. poslano je iz radnog logora u ciglani još 60 Jevreja kao pomoć. Osim toga došla je u ovaj logor nova grupa zatočenika Srba sa Korduna — njih oko 100. Iz ove grupe Srba sa Korduna navodno su dvojica pokušali begstvo, a to je moglo biti 17. ili 18. novembra 1941. godine. Zato su ustaše ubili taj dan 9 zatočenika Srba, a sutradan još

67 zatočenika. Imena ubijenih neznam.

 

Zatočenici koji su bih zdravi i mogli raditi na rušenju baraka u ovom logoru dobijali su bolju hranu te hleba, a oni koji su bili bolesni i zato nisu mogli raditi, dobijali su lošu hranu i nisu dobijali hleba. Osim toga ustaše su sve ove bolesne zatočenike poklali za vreme rušenja baraka. Tada su među ostalim zaklani: Jovanović S. Joco trgovac iz Tuzle, Ivić Miloš iz Doboja i Zgonjanin Branko, radnik iz Tuzle…. Rušenje baraka dovršeno je posle 20. novembra i tada smo dobili naređenje, da iskopamo jednu veliku jamu, a ustaše su kazali, da će ta jama služiti za kreč. Međutim ova jama nije bila namenjena za kreč, već za raku za zatočenike, koji su posle toga po ustašama ubijeni. Odmah oko 23. novembra 1941. god. poslana je ovamo jedna grupa Srba koji su do tada bih u ciglani. Polovicu ove grupe ubili su ustaše već na putu iz jednog logora u drugi, a drugu polovicu ubili su nekoliko dana posle toga. U isto vreme ubijah su i zatočenike, koji su se već nalazili u ovom logoru, jedino je ostalo oko 25 zatočenika, koji su poslani posle završenog

rušenja barake u logor u ciglanu, a među njima i nas dvojica — Tomić Diko i Petrovič Pano.

 

Tada su ubijeni: Ćuk Svetozar gostioničar iz Puračića sreza Tuzla, Savić Selemir i Risto trgovci iz Zvornika, Nikolić Milan opančar, Savić Sveto gostioničar, Cvjetković Dušan, krojački naučnik svi iz Bijeljine, Radišić Srećko putar iz Suhog Polja sreza Bijeljina, Pekić Milorad sveštenik iz Mačkovca sreza Brčko, Dr. Barać Branko sveštenik iz Siska, Trifunović učitelj u penziji iz Bos. Samca, Hadži-Vuković Stevo student iz Foče, Dabarčić Vojo, kovač iz Zenice, Krunić Marko, gostioničar iz Otišića u Dalmaciji, imena ostalih se ne sećamo.

 

Koncem meseca novembra nas dvojica Tomić Diko i Petrovič Pano prevedeni smo sa još 23 Srbina zatočenika u logor u ciglanu i tamo smo se sastali među ostalim opet sa Hadži-Colakovićem Dragom i Savom i Colakovićem Jocom.

 

Zajednički iznosimo tad sledeće:

Koncem meseca novembra 1941. dopraćena je u logor Jasenovac jedna grupa od 142 Srbina iz Karlovca. Oni su smešteni u tunel, gde su ostali šest dana, a zatim prešli u baraku, koja je nosila oznaku 3 C. Svi smo po danu radili na podizanju novih baraka. Ustaše su za vreme rada tukli i ubijali Srbe. Događalo se, da su ustaše, kada su u dvorištu sreli kojega zatočenika istoga i bez ikakvog povoda ubijali. Ubijanje i tučnjava bih su svakodnevna i obična pojava.

 

Nekako početkom meseca decembra 1941. ja Colaković Joco kupio sam od jednog Židova jedan hlebac za 50 Kuna. Židov mi je taj hleb ponudio na prodaju. To su doznali ustaše, odnosno ovaj Zidov koji je bio ustaški špijun prijavio je ovaj slučaj sam ustašama. Ustaše su me za to uzele na odgovornost, odvele na stražaru i tamo usijanim gvožđem pržili po golom tijelu, sileći me da priznam, gde imam sakriven novac.

 

Vratih su se posle toga nazad u baraku, pretražili da pronađu novac, ali kako nisu našli novca odustali su od daljeg mučenja. I sada se na mojem telu poznaju ozlede koje sam zadobio od usijanog gvožđa.

 

Između 20. i 24. decembra 1941. ubijeno je 25 Srba zatočenika kao odmazda zato, što je Srbin zatočenik Đujić Branko iz Zagreba jednog ustašu udario šamarom. To se je dogodilo na jednome polju u jednoj privatnoj kući, gde je taj Đujić sa tim ustašom i nekim ženskima sedio u privatnom društvu i pio i onako pijani obojica se posvadili i Đujić ustašu ošamario. Tada je ubijen i sam Đujić, a ubio ga je lično ubodom noža u srce upravnik logora Miloš Ljubo. Među ubijenima bili su mahom seljaci iz sreza bijeljinskog.

 

Na 24. decembra 1941. došla je u logor u Jasenovac grupa oko 60 Srba iz Sarajeva. Iz ove grupe isti dan ubijen je samo jedan seljak, koga je lično prigodom dolaska grupe zaklao upravitelj logora rečeni Miloš Ljubo.

 

Na 25. decembra 1941. došla je u logor grupa Srba iz Pakraca — njih oko 70. Pred upravnom kancelarijom već kod dolaska ubijeno je iz ove grupe oko 40 Srba, a preostala 32 predana su nama u baraku. Taj dan bio je katolički Božić i ustaše pijane zajedno sa upravnikom logora

Milošem Ljubom ubili su iz ove grupe napred navedenih oko 40 Srba.

 

Na 28. decembra 1941. iz sela Donje Gradine preko Save pucali su navodno četnici na ustaše i tom prilikom ubili dvojicu ustaša, koji su hteli čamcem preći preko Save, a trećeg su ranili, koji je naknadno umro. Kao represalije na to ustaše su na 1, 2. i 3. januara 1942. Pripremili pokolj Srba zatočenika. Na 1. januara 1942. ubili su 135 Srba. Na 2. januara 1942. ubih su 55 Srba, a na 3. januara 1942. ubili su 62 Srbina. Ukupno u ta tri dana ubili su 262 Srbina.

 

Na 1. januara 1942. grupu od 135 Srba povezali su ustaše žicom, oterali ih uz kundačenje i bodenje u leđa na logorsko groblje i tamo ubih. I ovo ubijanje su izvršili drvenim maljevima i sekirama po glavi te klanjem noževima. Tada su pred barakom ubili starije i bolesne Srbe,

koji nisu mogli ići na groblje, a ostale su odveli.

 

Na 2. januara 1942. ubih su ustaše pred samom barakom 25 Srba, a ostale su vezali žicom i oterali u logorsko groblje i tamo ubili. I ovo ubijanje su izvršili drvenim maljevima i sekirama po glavi te klanjem noževima. Tada su pred barakom ubili starije i bolesne Srbe, koji nisu

mogli ići na groblje, a ostale su odveli.

 

Na 3. januara 1942. ustaški satnik Luburić lično je izabrao grupu Srba od 62, koje je odredio za ubijanje. Ova grupa Srba odvedena je u logor u kojem smo mi prije bili i tamo su oni najprvo morali iskopati jame za Zidove, koji su bili određeni za ubijanje, a onda su iskopali jame za sebe, a potom su od ustaša ubijeni na isti način kao i prijašnje grupe. Njihova krvava odela bila su sa njih svučena, drugi dan donesena u ciglanu i pohranjena u magacin, nakon što su oprana od krvi.

Ovo se je posle toga stalno praktikovalo. Ovo ubijanje izvršila je 14. Ustaška satnija, u kojoj su bili ustaše, koji su se većinom regrutovali iz Osjeka, a najviše se pri tom isticao dorojnik neki Brandner.

 

Od sada pa do konca meseca jaunara 1942. sve nove grupe Srba, koje su pristizavale u Jasenovac nisu niti puštene u logor, već su ih odmah sa željezničke stanice odvodili u ustaški tabor gde su ih pretresli i oduzeli sav novac i ostale stvari, a potom ih odvodili ravno na logorsko groblje i tamo ubijali na isti način, kao i prijašnje.

 

U tri maha pobijeni su od ustaša svi bolesni i nemoćni, zatočenici, koji su se nalazih u logorskoj bolnici.

 

Prva likvidacija bolesnih bila je oko 20. januara 1942. Tada ih je bilo u bolnici oko 120 što Srba što Jevreja. One bolesnike, koji su bili nešto jači natovarili su na saonice, odvezli ih u prijašnji logor kraj Lonje i tamo ih na već opisani način ubili, a one koji su bili bolesniji i slabiji izvukli su samo pred bolnicu i tamo ih poklah.

 

Drugo likvidiranje bolesnih i slabih bilo je neposredno pred dolazak međunarodne komisije. Tada ih je bilo u bolnici oko 100 Srba i Zidova. Njih su ubili i zaklali na isti način, kao i one ranije. Mesto ubijenih bolesnika ustaše su ovaj put u bolnicu smestili zdrave ljude i to

bolnički personal, te zatočenike, koji su bili uposleni u. bolnici. Svi su morah leći u krevete i oni su morali pred članovima međunarodne komisije glumiti ulogu bolesnika.

 

Treća likvidacija bolesnika iz bolnice izvršena je na 23. Marta 1942. Tada je bilo oko 50 do 60 bolesnika i oni su svi po noći prenešeni pod izlikom spašavanja od vode u jednu šupu, gde su svi zadavljeni žicom oko vrata, a zatim spaljeni u peći gde se je cigla pekla, a koja je peć u tu svrhu posebno preudešena.

 

U to vreme došle su dve grupe novih Srba zatočenika. Jedna grupa je došla od Karlovca — njih oko 90, — a druga iz Bosne oko 50 Srba seljaka. Njih su odmah kod dolaska odveh u ciglanu, tamo žicom oko vrata udavili i potom spalili u peći od ciglane.

 

Internacionalna komisija došla je u Jasenovac na 6. februara 1942. i pregledala logor. Prije dolaska te komisije mi smo svi zatočenici morali raditi danju i noću na podizanju jedne nove barake, u kojoj je bila improvizirana trpezarija za zatočenike. Međutim u toj trpezariji nikada

nitko od zatočenika nije nikakvog jela okusio osim na dan dolaska komisije.

 

Odmah drugi dan po odlasku komisije stolovi i ostale stvari iz ove trpezarije su izbačeni, a nova grupa Srba zatočenika te nešto Hrvata smeštena je na spavanje u tu baraku. Svi zatočenici prije dolaska internacionalne komisije dobili su oko leve ruke trake i to Zidovi žute, Srbi plave, a Hrvati crvene. Na svakoj traki bio je po jedan broj. Isto tako dobili su svi zatočenici za taj dan i male metalne pločice, koje su morali objesiti oko vrata, a na ovim metalnim pločicama bih su isti

brojevi, koji su bili i na trakama oko ruke. Ove metalne pločice bile su tobož zato, da ako koji zatočenik umre, da mu se znade odmah ustanoviti identitet. Ja Hadži-Čolaković Drago imao sam broj 186, ja Hadži Ćolaković Savo imao sam broj 184, ja Tomić Diko imao sam broj 603, ja Petrovič Pano imao sam broj 801 i ja Čolaković Joco imao sam broj, ali se sada ne mogu sjetiti koji.

Koncem mjeseca januara 1942. ja Tomić Diko i ja Petrovič Pano sa još 10 Srba zatočenika bih smo određeni da idemo u Donju Gradinu preko Save radi presovanja sena. Tu smo radili oko mesec dana, tako, da smo svako jutro išli u Donju Gradinu na rad, a u večer se vraćali u Jasenovac na spavanje. Znamo da su za to vreme ustaše doveli u selo Gradinu dve grupe zatočenika. U prvoj grupi bilo je oko 120 žena i dece i to Srba, a u drugoj 300 do 400 Srba muškaraca, Hrvata i Muslimana.

 

Obe ove grupe ustaše su likvidirali na taj način da su ih najprije poklali noževima, a zatim njihove gole leševe prevukli u seljačke kuće i te kuće zapalili. Ove likvidacije ovih dviju grupa izvršila je 49. Ustaška satnija, pod komandom ustaškog zastavnika Muje, čije prezime ne znamo,

ali znamo da je rodom iz okolice Bihaća. Ustaše koji su služili u ovoj satniji regrutovani su iz Jajca i okolice.

 

Po našem mišljenju ubijeno je za vreme našega bavljenja u logoru u Jasenovcu 10.000 do 12.000 Srba. Nije nam poznat broj ubijenih Zidova.

 

U logoru u Jasenovcu za Srbe je bio najstrožiji režim. Prema Zidovima se postupalo nešto blaže.

Cuh smo pripovedati, da je već pomenuti ustaški zastavnik Altarac na 25. marta 1942. otišao sa policijskim automobilom „Maricom“ iz Jasenovca u Staru Gradišku i otuda iz kaznione dopremio 42 Srpkinje zatočenice, od kojih je isto veče 20 njih ubijeno u Jasenovcu i njihovi

leševi spaljeni u ciglarskoj peći. U ovoj grupi Srpkinja bilo je 5 ženskih iz Brčkoga.

 

Na 30. marta 1942. oslobođeni smo iz logora i pod pratnjom jednog ustaškog vodnika odpremani u Zemun, a odatle smo na 31. Marta 1942. prešli u Beograd, gde se i sada nalazimo. Drugo ništa nemamo iskazati, a na iskazano i pročitano nam možemose zakleti.

 

Dovršeno:

Saslušao i overava:

Rodić Đuro, s. r.

Zapisničar,

Aćimović Julij ana, s. r.

Hadži-Colaković Drago, s. r.

Hadži-Čolaković Savo, s. r.

Čolaković Joco, s. r.

Tomić Diko, s. r.

Petrovič Pano, s. r.

 

1 U svojim sećanjima datim autoru ove knjige, taoc iz Ljubije — logoraš Gospića i Jasenovca Branko Katana — seća se sledečih logoraša: Vlade Gajića, Joce iDrage Colakovića, Marka Kruljića, Slavka Dugonjića, Branka Cvijelića, Vlade Glušca, Slobodana Mičića, Milutina Velimira, Manojla Adamovića, Vukana Bogdanovića,Ljube Đurašinovića, Ranka Vukojevića, Mihaila Sredića, Mladena Situma, Ruben Vangela, Fincia, Vlade Filipovića, Dušana Malinovića, Miloša Makijevića, Jove Kneževića, Mirka Pajkića, Sime Mandrape, Košića, Radovana Dubljevića, Novaka Dubljevića, Isaila Mitrovića i mnogih drugi koje se po imenu ne može setiti. Od 45 taoca iz Ljubije pokupljenih jula 1941. i skoro svi ubijeni od Ljubije do Prijedora, Ivanjske, Banja Luke, Capraga, Ogulina, Gospića— Jadovna do Jasenovca.

 

Tu Odiseju smrti preživeli su svega njih šestorica: Janjoš Gavrilo, Đorđe Radulović, Janko Popić, Vukan Bogdanović, Spaso Grbić i Branko Katana.

 

Koncentracioni logor Jasenovac su preživeli Branko Katana i Vukan Bogdanović koji su iz njega pobegli. Prvo je krajem decembra 1941. pobegao Branko Katana na sledeči način: njih četvorica, Milutin Velimir, Ruben Vangel, Finci i on skovali su plan da predveče preduhitre barem 30 minuta četvoricu logoraša koji su svake večeri išli iz logorskog kruga po večeru ustašama u selo Jasenovac.

 

I tako jednog dana krajem decembra 1941. njih četvorica pod vodstvom Velimira kao vođe stotnika u 17 časova krenuše sa značkama na grudima i ceduljicom njihovih imena u ustašku stražaru da uzmu poljsko kazanče da ustašama donesu večeru. Na kapiji pokazaše ceduljicu koju ustaša pogleda, i značku im zagleda koju su nosili i njihovi predhodnici i pusti ih kroz glavnu kapiju. Između te kapije i crkve u Jasenovcu gde se uzimala hrana, pošto je padala kiša sa snegom, a i već se spuštao i mrak, oni su se sakrili, jer je naišla ustaška patrola ne znajući jedan za drugoga između velikih stogova istovarene rezane građe koja se nalazila na obali Save. Katana je sačekao potpuni mrak, a pomoglo mu je i nevreme, te je prešao put, dokopao se železničke pruge, ukrcao se na prvi voz i pobegao. Tako se spasao Branko Katana kovač iz rudnika Ljubije. A Milutin Velimir je na Savi našao čamac i sa njim otplovio u slobodu. Sudbina Ruben Vangela koji je kao logoraš bio šofer Ljube Miloša i Fincija posle bega nije poznata sada penzioneru iz Ljubije Branku Katani.

 

Antun Miletić „Koncentracioni logor Jasenovac“, str. 239-248.