Stanovništvo u naseljima – selima Srbije u 2019. godini

Rezultati popisa stanovništva Srbije (2011.g):

• 2.487,886 domaćinstava;
• 7.163.034 stanovnika. Veruje se da u Srbiji na početku 2019. godine ima manje od sedam miliona žitelja;
• Van gradskih sredina živi 2.914.990 stanovnika (40,5 odsto);
• Trend smanjenja stanovništva nastaviće se do 2050. godine kada će Srbija imati 6,3 miliona stanovnika, što će se po broju vratiti na nivo od 100 godina unazad! Nastavljanje trenda gubitaka stanovništva traži radiklanu preorijetnaciju javnih politika u pogledu ključnih pitanja kao što su promena strategije razvoja i stavljanja akcenta na ravnomerniji regionlni razvoj, na razvoj poljoprivrede i sela i na masovno zapošljavanje;
• Da su podsticajna sredstva koja se daju stranim investitorima data za razvoj malih i srednjih domaćih preduzeća i za podsticaj rađanja sada bi imali drugačiju demografsku sliku. Ovako smo stigli u stanje demografske katastrofe!

• U Srbiji svake godine umre oko 102.000 žitelja, a rodi se do 65.000 beba. Dakle, više umre nego što se rodi oko 35.000 do 40.000 stanovnika. Od toga je u Vojvodini 12.000! Dakle, nestane po jedna varoš. Rađanje je na nivou Prvog svetskog rata, 1914. godine!
• Sela su bila glavna baza za rađanje dece, a u 2017. godini rođeno je samo 64.734 bebe, što je najmanje za poslednjih 100 godina! To je bilo za 1.000 beba manje nego godinu dana ranije! Procena da je tako bilo i u 2018. godini!
• To su poražavajući podaci i ako se tako nastavi, za pola veka bićemo manjina u sopstvenoj državi. Ljudi se sve više sele u gradove gde jedva preživljavaju, nisu stambeno obezbeđeni i zato se sve ređe odlučuju za potomstvo;
• U Srbiji više od 260.000 momaka i 100.000 devojaka sa u životnom dobu između četiri i pet decenija nisu zasnivali porodice;
• Ako se tako nastave natalitet i mortalitet, Srbija već 2225. godine neće imati svojih žitelja. Na tim prostorima živeće neki drugi ljudi;
• Dakle, već za dva veka, što je za obične smrtnike puno, ali za istoriju nije, samo na osnovu  mortaliteta, na njenom području živeće neki drugi narodi! Ako se tome dodaju i oni što odu  sa kartom u jednom pravcu, onda se takva sudbina teško može izbeći! Potrebna je radikalna agrarna i socijalna reforma;
• Pored svega toga oko 35.000 mladih godišnje ode sa kartom u jednom pravcu, znači bez povratka! U 2017. i 2018. godini, prema grubim procenama otišlo je po 60.000 mladih!

Stanje u naseljima-selima:

• U Srbiji postoji 4.700 naselja, odnosno sela (po Ustavu nepostoji kategorija sela)!
• Poljoprivreda u poslednje tri deceniej irast od samo 0,45 odsto godišnje!
• 1.200 je u fazi nestajanja;

• U 1.034 naselja je manje od po 100 žitelja;
• U 550  ima manje od po 50 stanovnika;
• U 86 odsto naselja opada broj stanovnika;
• U Srbiji je danas oko 100 praznih naselja, a još toliki broj ima manje od po deset stanovnika;
• Danas u Srbiji ima više od 200 sela bez ijednog stanovnika mlađeg od 20 godina, a više od polovine stanovništva u zemlji živi na selu;
• Čak 500 sela nema asfaltni put ni vezu sa svetom;
• U 1.000 sela u Srbiji nema ni prodavnice! Žitelji moraju na put da kupe hranu;
• U Srbiji  čak 73 odsto sela  nema dom kulture ni biblioteku;
• U naseljima se nalazi 50.000 praznih kuća bez vlasnika, a na još 150.000 piše da trenutno niko u njima ne živi;
• Poštu nema oko 2.000 sela;
• U 230 sela nema osnovne škole;
• Oko 200 osnovnih škola imaju po jednog đaka;
• U 2.760 sela nema vrtića;
• Srpsko selo karakteriše i nešto starije stanovništvo (43,6 godina) nego što je ono u gradu (41,3);
• U dve trećine sela nema ambulante;
• U Srbiji ima oko 569.000 gazdinstava, pad za 10 odsto u odnosu na 2012. Godinu (stočarstvom se bavi 435.053 njih);
• Republika Srbija raspolaže sa 5.097.000 hektara poljoprivredne površine ili 0,59 hektara po stanovniku. Od toga 4.224.000 hektara su obradive površine ili 0,47 hektara po stanovniku. U okviru poljoprivrednih gazdinstava, prema popisu poljoprivrede iz 2019. godine, obrađuje se, odnosno u upotrebi je 3.476.788 hektara zemljišta. To znači da značajan deo poseda, od oko 800.000 hektara ostaje neobrađeno! Vrednost agrarne proizvodnje u Srbiji se kreće oko pet milijardi dolara ili 1.000 dolara po jednom hektaru godišnje. Cilj je da to bude bar 5.000 dolara po jednom hektaru, a želja – 10.000 hektara.
• Prosečna površian koju gazdisntv o koristi je 6,1 hektar, pri čemui je prosek za porodična gazdinstava 5,4, a za gazdinstva pravnih člica 304,1 hektar. Najveći porast površian zabeležen je kod višegodišnjih zasada;
• Razvoj poljoprivrede Srbije u poslednje tri decenije je samo 0,45 odsto godišnje!!! Agrar SRbije od 2000. godine vodilo je 13 ministara poljoprivrede;
• Učešće stočarstva u ukupnoj agrarnoj proizvodnji je oko 30 odsto (u svetu je to više od 60 odsto) čemu teži Srbija;
• U Srbiji se uzgaja 881.000 goveda, 3,2 miliona svinja, 1,78 miliona ovaca, 196.000 koza, 26,6 miliona živine i zvanično postoji 673.651 pčelinje društvo, mada se veruje da postoji više od 800.000 pčelinjih gazdinstava. Najnoviji pdoaci ukazuju da u SRbiji ima više od miliona košnica sa pčelama!
• Vodni režim je takođe povoljan, ali nedovoljno iskorišćen. Kanal Dunav-Tisa – Dunav (sa 960 kilometara kanalske mreže) najveći je i jedinstven hidrosistem u svetu. Veoma malo se koristi i to je velika neiskorišćena, odnosno promašena investicija. Kada je završen 1977. godine saopšteno je da je iskopano 135 miliona kubika zemlje. Danas u njemu postoji više od 15 miliona kubika mulja;
• Od ukupno obradivih površina, navodnjava se oko 1,5 odsto ili 46.800 hektara! Istovremeno u svetu se navodnjava u proseku 17 odsto površina! Sad je u toku izgradnja oko 14 novih zalivnih sitema koji bi trebalo da pokriju oko 30.000 hektara;
• Ali, ako ne bude u Vojvodini novih 100.000 junadi, dakle, krupne stoke, već za tri decenije će to biti pustinja jer nema stajskoh đubriva. Taj broj stoek bi doprienio da imamo 10.000 tona ,,bebi bifa“ za izvoz, dovoljno mes aza domaće tržište i izvoz. Jer, sad godišnje proizvodimo samo 70.000 tona junetine!
• Poslednjih godina i poplave ugrožavaju sela. Jer, je funkcija D-T-D bila da odvodi suvišne vode sa milion hektara (što je funkcionisalo do 2005.godine) i da navodnjava 500.000 hektara. Navodnjavanje se nikada nije ostvarilo!
• Što se tiče agrara osigurava se samo desetak odsto površina i imanja!
• U Srbiji je 451.985 traktora i oko 25.000 kombajna, što je za 10 dosto više u odnosu na popis 2012. godine. Više od 83 odsto traktora jes tarije od 20 godina!
• Prosečan nosilac poljoprivredngo gazudinstva ima 61 godinu i stariji je dve godien nego 2012. Kada je obavljen poslednji popis!
• Ukuopno na gazdisntvima Srbije radi 1.336.714 ljudi, dok je to za 7,3 odsto manje negop 2012. Godine. Od tog broaj na gazdisntvima pšravnih lia radi 18.119 osboa;

• U ovom trenutku ima oko 370.000 lica koji su obveznici PIO za poljoprivrednike, od čega 74.000 nije u sistemu, odnosno ili su umrli ili imaju penzijsko osiguranje po drugom osnovu. Problem je i to što mnoga poljoprivredna gazdinstva ne prave ekonomsku vrednost da bi mogli da izvrše obavezu prema PIO: samo od 50.000 do 70.000 poljoprivrednika može da svojim radom obezbedi plaćanje te obaveze, koja iznosi od 80.000 do 90.000 dinara godišnje. Podsetimo na to da važeći penzioni sistem za poljoprivrednike postoji od 1986. godine, kao i da je u 2018. godini postojalo 184 milijarde dinara, što je oko 1,5 milijarda evra, neplaćenih obaveza. Što je još gore, čak 95 odsto tih obaveza je nenaplativo. Zbog toga je nužan novi penzioni sistem za poljoprivrednike koji će biti održiv u budućnosti;
• Po podacima Republičkog fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje, trenutno ima 184.430 poljoprivrednih penzionera, a prosečna paorska penzija u 2018. godini bila je 11.805 dinara,  što je više od 3.000 dinara manje od najmanje prosečne penzije u Srbiji, koja iznosi oko 15.000 dinara. Manje čak i od tog proseka za penzionisane paore ima njih 28.776, što je 15,6 odsto od ukupnog broja penzionera u Srbiji. Najniži iznos penzije od 11.272 dinara prima 139.557 penzionisanih paora, ili 75,67 procenata svih penzionera u držav;
• Po opštim propisima, u paorsku penziju u Vojvodini otišlo je 27.077 paora, što je 99,6 odsto od ukupnog broja penzionisanih poljoprivrednika. Među penzionisanim paorima u Vojvodini ima ih 29 koji su bili borci pre 9. septembra 1943. kao i 74 koji su to postali posle tog datuma;
• Porodična penzija 8.472 dinara
• Od ukupno 27.180 penzionisanih poljoprivrednika u Vojvodini, njih 19.095 ima starosnu penziju, 2.573 invalidsku i 5.512 porodičnu. Podaci Fonda PIO pokazuju da je prosečna porodična paorska penzija u Vojvodini svega 8.472 dinara, dok starosna iznosi 13.282. Prosečna penzija je 10.800 dinara (manje od 100 evra). Svega 68 zemljoradnika u Srbiji prima mesečno 62.380 dinara (podatak iz 2018.);
• POLjOPRIVREDA
  Dug koji poljoprivrednici imaju prema državi na osnovu neplaćenih penzijskih doprinosa na početku 2018. godine dostigao je gotovo 100 milijardi dinara. Ministar poljoprivrede sredinom 2018. godine je izjavio da bi poreska uprava formalno i pravno već mogla da krene u naplatu i oduzima kuće i njive dužnicima. Mali poljoprivrednici trenutno se nalaze u bezizlaznoj situaciji, a najveći problem je neodgovarajući odnos države prema njima;

U selima nema ko da radi, u gradovima nema šta da se radi; Od 1950. do 2000. godine iz sela u gradove je prešlo osam miliona stanovnika (podaci za SFRJ); U razvijenim zemljama za takav proces je trebalo 90 – 120 godina;

• Naime, Republički zavod za statistiku Srbije objavio je da je broj živorođenih u Republici Srbiji u 2016. godini iznosio 64.734, dok je broj umrlih 100.834 lica. Samo u toj godini negativan prirodni priraštaj je 36.100. U periodu od 2006. do 2016. godine broj stanovnika u Republici Srbiji je samo po osnovu prirodnog priraštaja smanjen za oko 385.000. Stopa prirodnog priraštaja u Srbiji iznosi -5,1 promila (smanjenje za 0,2 promila u odnosu na vrednost iz 2015). Od ukupnog broja opština (169), stopa prirodnog priraštaja u 2016. godini pozitivna je u samo pet opština – Sjenica, Novi Sad, Preševo, Novi Pazar i Tutin;

• Prema istraživanju ,,Global politiks“ Srbija je prva u vrhu lestvice po padu populacije, a ispred nje su, kao tri jedine evropske zemlje koje bi mogle da izgube više stanovnika od naše u naredne tri decenije jedino Letonija, Litvanija i Moldavija. Dakle, Srbija se nalazi u stanju demograske katastrofe. Zbog niske stope nataliteta, etničke asimilacije, loše obavljenog popisa stanovništva, ali i promene identiteta, Srba je u rasejanju sve manje, ali nažalost i u samoj Srbiji. Prema istraživanju može se videti da Srbi polako nestaju.
• Primera radi osamdesetih godina prošlog veka u Čikagu je bilo oko 300.000 Srba, a pre deceniju i po oko 50.000. Danas je Beč novi centar Srba u svetu i prestonica srpske dijaspore. U njemu živi oko 200.000 registrovanih Srba.  Prema poslednjem popisu iz 2016. godine u Makedoniji ih ima oko 35.940. Pre građanskog rata 1991. godine u Hrvatskoj je bilo 581.663 Srba i u ukupnom broju stanovništva su učestvovali sa 12,2 odsto, a danas prema poslednjem popisu 2001. godine bilo ih je svega 186.633. U Bosni i Hercegovini sada živi 1.086.733, što je u odnosu na 1991. godinu  znatno manje jer je tada bilo 1.366.104 Srba.

ŠKOLE

• Svaka peta škola u Srbiji ne zadovoljava osnovne higijenske uslove, a u 73 škole deca nemaju ni gde da operu ruke, a u najboljem slučaju imaju samo poljski toalet. A, i đaka je sve manje. U 2015. godini 173 škole su imale samo po jednog učenika. Trećina ih se do 2019. godine ugasila. Nepostoje ni osnovni infrastrukturni uslovi, nema puteva, dobar deo škola nema ni vodu, elektro mreža je slaba, pokrivenost mobilnim signalom skoro nikakva. U okolnim zemljama (Slovenija, Austrija) ohrabruju ljude da ostaju na selu, ravnomerno razvijaju celu teritoriju, dovodeći u svako selo svu infrastrukturu, od puta do brzog interneta. Pored toga grad i male fabrike u kojima uglavnom rade žene, su uslovi da bi ostale i zasnovale porodice.

BUDUĆNOST

• Postavlja se pitanje šta nas očekuje u budućnosti? Na osnovu agroekonomskih i ruralno sociolških istraživanja i predviđanja međunarodnih institucija, evropsku poljoprivredu u narednom periodu očekuju: promene u veličini i broju farmi, zemljišne reforme bazirane na ukrupnjavanju poseda i poboljšanju kvalitta zemljišta, veće korišćenje biološke, informatičke i komunikacione tehnologije, povećanje multifunkcionalnosti, ravnomerniji regionalni razvoj i redistribucija novca, podizanje kontrole kvaliteta i standarda prehrambene bezbednosti…

Naselja sa manje od 100 stanovnika
1948 – 1961                                        oko 80
1971.                                                         140
1981 .                                                        280
1991.                                                         487
2002.                                                         713
2011.                                                         986
2015.                                                     1.034
Izvor: RZS 2016.g.

Gradovi u koje se najviše ljudi doselilo

Beograd                                   16.086 Novi Sad                                   4.284 Niš                                            1.998 Kraguejvac                                1.017 Subotica                                      980

Izvor: RZS 2016.g

Strah od sela!

Kod nas se ne korsiti šansa da se ti negtivni trendovi zautave, da se razvijaju ruralna područja. Ljudi se plaše povratka u selo. Sada se u ruralna područja vraćaju samo stari koji su sa 15 ili 16 godina pobegli u najveće gradove. Sad su to starci, sa više od šest decenija života. Ljudi moraju da znaju da povratak na selo ne znači vraćanje motici i ralu, već posvećivanje modernoj poljoprivredi koja daje ozbiljnu perspektivu. A, mi danas imamo i oko 800.000 hektara zemlje koju niko ne koristi!

Izgubljena bitka za sela!

Od 1991. do 2012. godine Vojodina je izgubila 110.000 stanovnika, Šumadija i zapadna Srbija 180.000, a  južna i istična Srbija više od 200.000 ljudi! Crna Trava, Majdanpek, Negotin, Rekovac i – Varvarin su najdrastičniej osetili pad natqaliteta i izguibili najveći procenat stanovništva. Sim tri najveće gada (Beograd, Novi Sad i Niš) sa sanovništvom ne kubure mesta sa bošnjačkim stanovništvom, poput Novog Pazara, Tutina i Sjenice, kao i opštione sa albanskim življem na jugu Srbije. Dakle, broj stanovnika je otišao u nepovrat. Sad možemo samo da se bavimo time da se stanovništov ne grupiše u tri tačke, tri grada Beograd, Novi Sad i Niš, već da bude ravnomerno raspoređeno. Da bi se nešto značajnije promenilo potrebno je da prođe 20 pa i 30 godina! Sve ovo govori da smo odavno izgubili bitku za sela. Sad preostaje borba za varošice koje nestaju.

Izumiranje sela u Srbiji

Ruralni krajevi se se i dalje prazne. Srbija gubi bitku za seoske sredine, a rastu samo tri najveća grada Beorad, Novi Sad i Niš. Od ukupno 2,5 miliona domaćinstava u Srbiji čak svako četvrto čini smao jedan član! Najbrojnija su domaćinstva u centralnoj Srbiji, gde je prosečno po 3,06 članova

Prevaga broja umrlih nad rođenima daleko je veći krivac za pusta sela, nego same migracije. Smanjenje broja stanovnika u selima, pokazuju poređenja podataka sa dva popisa. Dramatično se ubrzava smanjivanje u malim sredinama. Brzina kojom se smanjuje broj stanovnika Srbije utrostručena  je u odnosu na vreme od 1991. do 2002. godine, udeo stanovnika tri najveća grada značajno raste. Broj stanovnika u gradovima za 10 godina povećao se za 70.000, a u selima smanjio za više od 310.000. Svake godine oko 250.000 ljudi promeni adresu – iz jednog u drugo mesto, po pravilu iz manjeg u veće.

Popis iz 2002. godine potvrdio je pad broja stanovnika najviše u opštinama koje su već imale staro stanovništvo, i to uglavnom na istoku Srbije. Poslednji popis pokazao je da se broj praznih kuća drastično povećava u opštinama istoka i jugoistoka Srbije, kao i Banata. Najkritičnije stanje je u Pčinjskom, Topličkom, Nišavskom, Jablaničkom i Pirotskom upravnom okrugu.

Nestalo selo Obornjača

Mora da zabrine da nesaje i nekada najrsazvijeniji deo Jugoslavije, sela u Vojvodini. Nekada najrazvijeniii deo Bačke, kod Bačke Topole, gde je nestalo sa mape selo Obornjača, koje više nema stanovnika!

Beograd je decenijama unazad glavna destinacija za migrante iz Srbije. U poslednje vreme najveću ekspanziju ima Novi Sad. A, više ni Niš nije zanimljiv, već tek održava broj stanovnika. Novi sad se mnogo više dožiljava kao regionalni centar, dobio je na značaju i povećao broj stanovnika. Ako želimo ravnomerniju naseljenost i da ne ostane pola Srbije prazno, država mora da primeni dugoročne mere. Bilo bi dobro i da se privuku i vrate ljudi koji su otišli u inostranstvo. Ali, kada je država siromašna za to nema šanse!

Stanovništvo u gradovima i opštinama

1991.                              2006.                                    2012.

Beograd           1.552.723                    1.602.861                           1.664.218

Novi Sad           268.198                       314.192                              343.648

Sombor                97.274                         92.887                                 85.127

Priboj                 32.753                         29.070                                 26.770

Rekovac                16.075                        12.388                                 10.792

Majdanpek           26.010                         21.691                                 18.454

Crna Trava           3.949                           2.041                                   1.608

Knjaževac            43.300                         34.345                                 31.042

Izvor: RZS – 2013.g

Promena zadružne mape Srbije

Povratak života u sela Srbije što predstavnja i podršku ravnomernom regionalnom razvoju nazire se kroz revitaliazciju zadrugarstva u Srbiji kroz projekat ,,500 zadruga u 500 sela“ koji sprovodi Kabinet ministra za regionalni razvoj u saradnji sa Akademijskim odborom za selo SANU. Kroz razvoj zadrugarstva  od sredine 2017. do početka 2019. godine kroz razvoj zadrugarstva otvara se 95 malih fabrika, zadružnih preduzeća. Prve 2017. godine, kada je posle sedam decenija krenula obnova zadrugarstva u Srbiji je postojalo 1.543 zadruge. U toj prvoj godini oglednog sprovođenja obnove u 22 zadruge država je bepovratno uložila 197 miliona dinara. U 2018. godini, za 73 zadruge, takođe bespovratno je dodeljeno 800 miliona dinara. Sa tim novcem se direktno utiče na život 4.600 ljudi. Bespovratna podsticajna  sredstva u 2018. godini dobilo je 14 stočarskih, 11 voćarskih, 12 ratarskih, 21 zadruga za više faze prerade, četiri za proizvodnju lekovitog bilja, isto toliko za povrtarske proizvode, kao i pet pčelarskih zadruga… Osnovane su i prve složene zadruge u Srbiji i istoriji zadrugarstva. Do početka 2019. godine osnovano je 320 novih zadruga. Do pokretanja akcije Srbija je bila zemlja u kojoj se godišnje gasilo 100 zadruga! Proces obnove zadrugarstva se nastavlja i narednih godina… U toku je promena zadružne mape Srbije!

Zračak nade za opstanak i ostanak sela Srbije vidi se u akciji ,,500 sela u zadruga’’. Za nepune dve i po godine ova akcija će dati direktnu pomoć zadrugama, odnosno sela ima 1,7 milijardi dinara. U prve dve godine pomoć od blizu milijardu dinara dobilo je 95 zadruga a to je bilo i otvaranje 95 malih zadružnih preduzeća kada je pomognut život za 4.600 porodica. U tom periodu osnovano je i 400 novih zadruga u Srbiji. Ona je do tada bila zemlja u kojoj se godišnje gasilo po 100 zadruga. Toku je fomiranje nacionalnog tima za spas sela SRbije. Po svemu sudeći sad jhe hitno potrenbo da se spasavaju varošice, jer godišnje nestaje, jedna Bačka Palankla ili Negotin…

Izvr podataka: Lično istraživanje autora u vremenu od četiri decenije, Republički zavod za statistiku Srbije, Privredna komora Srbije, Ministarstvo zua regionalni razvoj…

(Autor je  član Naučnog društva ekonomista Srbije, agroekonomski analitičar i publicista)