Макроекономија Економске анализе, Србија, окружење, и међународна економија
Srbija ima složen sistem carinske zaštite. On je posledica različitih sporazuma o slobodnoj ili povlašćenoj trgovini po zemljama i grupama zemalja. Postoji osnovna carinska zaštita po principu najpovlašćenije nacije (MFN most favored nation), i niz trgovinskih sporazuma sa nižim carinskim stopama.
Ovde su agregirani podaci o carinskim stopama za 2011 godinu preuzeti sa portala Svetske trgovinske organizacije (trademap.org). Usled postojanja preko 10 hiljada pozicija, a pri ograničenju raspoloživog vremena, minimalne greške u agregiranju su se dogodile, uz još minimalniju mogućnost da utiču na navedene rezultate.
Visina carinskih stopa ima osnovni cilj da utiče na relativne odnose cena kako bi se zaštitili određeni delovi privrede, koji se smatraju posebno značajnim, a u odnosu na osnovne relativne odnose cena merene deviznim kursom domaće valute. Znači, osetljivi domaći proizvodi, koji se žele zaštiti imaju veće carinske stope, dok proizvodi koji se ne proizvode i repromaterijali imaju niže. Skoro sve zemlje u svetu imaju prosečno veće carinske stope za poljoprivredne proizvode u odnosu na industrijske.
U odnosu na nominalne carinske stope realno opterećenje uvoza carinama zavisi od strukture proizvoda koji se uvoze: ono može da se smanjuje ukoliko se uvozi više proizvoda po nižim carinskim stopama ili da se povećava ukoliko usled realnog jačanja domaće valute i standarda raste uvoz proizvoda sa višim carinskim stopama.
Prosečna carinska zaštita, merena odnosom naplaćenih carina i ukupne vrednosti uvoza smanjena je sa 5,55% u 2005. godini na 2,11% u periodu januar-avgust ove godine. Smanjivanje prosečnog stepena opterećenja carinama posledica je smanjivanja carinske zaštite u trgovini sa zemljama CEFTA i EU.
Tabela prikazuje naplaćene carinske prihode i dinarsku vrednost uvoza od 2005. godine. Ukoliko pođemo od pretpostavke da je pad prosečno naplaćenih carina nakon 2008 godine posledica primene SSP-a (što je nekorektno jer je u istom periodu smanjivana carinska zaštita i prema CEFTA, Turskoj…) dolazimo do podatka da su izgubljeni carinski prihodi iznosili 84 milijarde dinara, sa rastućim godišnjim vrednostima: od 4,3 milijarde u 2009, 18,7 u 2010, 31,5 u 2011 i 29,6 u osam meseci 2012 godine.
| Carine i uvoz u milijardama dinara i % | |||
| Carinski prihodi | Uvoz | Prosečna stopa | |
| 2005 | 39 | 702.3 | 5.55 |
| 2006 | 45.4 | 878.2 | 5.17 |
| 2007 | 57.4 | 1080.1 | 5.31 |
| 2008 | 64.8 | 1340.1 | 4.84 |
| 2009 | 48 | 1081 | 4.44 |
| 2010 | 44.3 | 1301.2 | 3.40 |
| 2011 | 38.8 | 1452.1 | 2.67 |
| 2012 I-VIII | 22.8 | 1082.1 | 2.11 |
Osnovno očekivanje od snižavanja carinske zaštite prema određenim zemljama (Ruska Federacija, Turska) ili grupi zemalja (EU, CEFTA, EFTA…) je sticanje cenovne konkurentnosti proizvođača iz ovih zemalja na srpskom tržištu. Ono bi trebalo da utiče na rast udela ovih grupa zemalja u ukupnom uvozu Srbije. U odnosu na 2008 godinu Evropska Unija je povećala udeo u ukupnom uvozu Srbije sa tadašnjih 53,2% na 57,9%, dok zemlje CEFTA imaju isti udeo od oko 8% kao i tada. Na promenu udela utiču i drugi faktori, poput jačanja dolara u odnosu na evro, pa ovaj rast udela EU ne mora da bude posledica smanjivanja stepena carinske zaštite.
Usled harmonizacije carinskih stopa sa Crnom Gorom, pre 9 godina, Srbija ima dosta carinskih stopa, šesnaest (57,6%, 30%, 25%, 22%, 20%, 18%, 15%, 13%, 12%, 10%, 8%, 7%, 5%, 3%, 1% i 0%), dok je pre toga bilo samo par deljivih sa brojem pet.
Prosečna opšta carinska stopa, koja se primenjuje u trgovini sa zemljama sa kojima nemamo sporazume o liberalizaciji tržišta, iznosi 8,8%. Više od pola carinskih proizvoda ima carinsku stopu od pet i manje procenata, a tri četvrtine proizvoda ima stopu od deset ili manje procenata. Najvišu carinsku stopu (30%) ima oko 640 proizvoda, a 15 i više procenata gotovo 2,5 hiljada proizvoda.
U trgovini sa zemljama CEFTA imamo jednu carinsku stopu manje (30%, 25%, 20%, 15%, 10%, 8,3%, 5,5%, 5%, 4%, 3,2%, 2,8%, 2%, 1% i 0%), usled smanjivanja najviše carinske stope na cigarete sa 57,6 na 30 procenata. U ovoj i idućoj godini dodatno će se smanjiti broj carinskih stopa kako se dodatno bude u potpunosti liberalizovala trgovina. Srbija je u 2011 imala bescarinski pristup proizvođačima iz CEFTA kod gotovo 8 od 10 hiljada carinskih pozicija, a kod 1.660 je primenjivana carinska zaštita od 10 i više procenata, najviše 30% kod 591 proizvoda i 20% kod 584 proizvoda. Prosečna carinska stopa iznosila je 3,65%.
U razmeni sa CEFTA zemljama na 7.880 pozicija primenjuju se preferencijalne carinska stope, a na 2.146 opšte stope. Opšte se najvećim delom odnose na poljoprivredne i prehrambene proizvode, a manjim delom na proizvode kod kojih je već opšta stopa 0% ili bliska nuli.
Prosečna carinska stopa za proizvođače iz EU bila je u 2011 godini niža u odnosu na proizvođače iz CEFTA i iznosila je 3%. Za uvoz iz EU, usled smanjivanja osnovnih carinskih stopa za četvrtinu ili petinu po godinama, postoji čak 51 različita carinska stopa, ali njihov broj će se značajno smanjiti kada se kod većine proizvoda smanje na nulu. U 2011 godini nultu carinsku stopu imalo je 6,6 hiljada proizvoda, što je znatno manje nego kod CEFTA, ali je najvišu stopu od 30% (ne računajući cigarete po 57,6%) imalo samo 112 carinskih pozicija što je skoro 6 puta manje nego kod CEFTA i osnovni je razlog niže prosečne carinske stope za EU.
Iz ugla ovih razlika u carinskoj zaštiti proističe da će Hrvatska ulaskom u Evropsku Uniju steći cenovnu prednost na srpskom tržištu u odnosu sa sadašnju poziciju u CEFTA i to upravo kod najosetljivijih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda (meso i mesne prerađevine, mleko i mlečni proizvodi, konditorski proizvodi…). A ovo dalje upućuje na prebrzo snižavanje carinskih stopa u okviru SSP-a motivisano besmislenim očekivanjem brzog sticanja statusa kandidata i člana u EU. Izmereni gubitak carinskih prihoda je relativno mali jer je u 2009. godini došlo da pada uvoza. Gubici koji proističu od nedostatka znanja odgovornih osoba su mnogo veći od ekonomski merljive štete.
Sledeći prilog iz ove tematike biće carinska zaštita EU i koliko će Srbija morati da poveća carinske stope, i kod koliko proizvoda, kada konačno pristupi željenom skupu evropskih zemalja.
Što se tiče carina EU prema Srbiji 94 proizvoda (meso, mesne prerađevine, riba, morski plodovi, šećer, vino…) ima carinsku zaštitu, što je verovatno posledica prelevmana na količinu robe. Ovih 94 proizvoda utiču da je ukupno prosečno carinsko operećenje 0,15% na uvoz iz Srbije.
Ulaskom u EU Srbija će prema trećim zemljama, ne računajući niz zemalja i grupa zemalja, morati da obračunava carinsku zaštitu ove unije koja je u 2011. godini iznosila 4,48% za proizvode iz Kine (pretpostavka MFN status pošto nije eksplicitno navedeno o kojim carinama se radi), pri čemu 3,61% za industrijske proizvode i 9,28% na poljoprivredne.
Kod poljoprivrednih proizvoda EU ima kod tri veću carinsku zaštutu od 100%, kod 30 proizvoda između 50 i 100%, kod 51 proizvoda između 30% i 50%, što znači da je kod 84 proizvoda zaštita veća od najveće u Srbiji. Kod 98 proizvoda stopa je između 20% i 30%, kod 270 je između 10% i 20%, kod 335 je između 5% i 10%, a kod 294 je manja od 5%. Carinska zaštita ne postoji kod 389 poljoprivredno-prehrambena proizvoda.
