Макроекономија Економске анализе, Србија, окружење, и међународна економија
Smanjena potrošnja hleba i peciva
Prema analizi Udruženja mlinara Vojvodine u Srbiji se godišnje po jednom stanovniku u 2023. godini trošilo 64,49 hleba i peciva. Prosečna godišnja meljava pšenice iznosi oko 1.000.000 tona. Zbog smanjene potrošnje hleba po glavi stanovnika i smanjenog broja stanovnika, smanjena je dosadašnja procena godišnje meljave pšenica sa 1,2 miliona tona na 1,0 milion tona. U 2023. godini domaćinstvo je imalo 2,57 članova i ono je potrošilo 160,6 kilograma hleba i peciva. Ukupno smanjenj godišnje potrošnje hleba u Srbiji za oko 350.000 tona!
Branislav GULAN
Od milion tona pšenice proizvede se oko 730.000 tona brašna za ljudsku ishranu u Srbiji. (prosečni procenat izmeljavanja pšenice 0,73). Ove količine brašna za ljudsku ishranu utroše se za proizvodnju:
- hleba i peciva;
- neposrednu potrošnju stanovništva;
- proizvodnju testenina, konditorsku industriju i ostalo;
- izvoz;
Analize pokazuju da se smanjila potrošnja hleba (bez peciva) po glavi stanovnika, sa 91.50 kilograma na 52.49 kilograma. To je i rezultat smanjenog broja stanovnika Srbije sa 7.622.185 do jula 2024 godine, pa ih sad u Srbiji ima 6.623.183. broj stanovnika je smanjen za 999.002 – (procene RZS za 2006.godine i procena na dan 1.07.2024.godine ).
Oba faktora uticala su u navedenom periodu na smanjenje ukupne godišnje potrošnje hleba u Srbiji za oko 350.000 tona!
Analizirali smo potrošnju hleba po glavi stanovnika od 2006.godine do 2023.godine.
POTROŠNJA HLEBA I PECIVA PO GLAVI STANOVNIKA U SRBIJI
( U PERIODU 2006 DO 2023.GODINE)
| 2023 | 2022 | 2021 | 2019 | 2018 | 2017 | 2016 | 2015 | 2014 | 2013 | 2012 | 2011 | 2010 | 2009 | 2007 | 2006 | |
| Potrošnja po domaćinstvu – kg/god. | 160,6 | 156.4 | 163.o | 178.5 | 187,4 | 204,5 | 207,8 | 226,2 | 239,4 | 251,8 | 266,8 | 274,4 | 305,9 | 309,9 | 301,1 | 319,8 |
| Prosečan broj član. domaćinstva | 2,57 | 2,67 | 2.69 | 2.68 | 2,66 | 2,70 | 2,74 | 2,81 | 2,86 | 2,88 | 2,88 | 2,89 | 3,oo | 3,oo | 2,95 | 3,15 |
| Potrošnja hleba i peciva po glavi stanovnika | 62,49 | 58,58 | 61.O | 66.60 | 70,45 | 75,74 | 75,84 | 80,5 | 83,71 | 87,43 | 92,64 | 94,95 | 101,97 | 103,3 | 102,1 | 101,5 |
NAPOMENA: Podaci su preuzeti iz godišnjih Anketa o potrošnji stanovništva koje radi RZS
Iz iznetih tabelarnih podataka može se konstatovati sledeće:
- U poslednjih 18. godina (za period 2006.-2023.) prosečna godišnja potrošnja hleba (bez peciva) po glavi stanovnika u Srbiji smanjena je sa 91,5 kilograma na 52,49 kg tj. za 39,01 kilograma ili za 42,6 odsto manje negoi u prethodnom (po slobodnoj proceni, prosečna godišnja potrošnja peciva po glavi stanovnika iznosi oko 10 kilograma).
KARAKTERISTIKE POTROŠNJE HLEBA PO REGIONIMA
,,Posmatrajući regionalno, ukupna potrošnja hleba i peciva po glavi stanovnika je ispod navedenog proseka u razvijenijim područjima u Srbiji, a iznad proseka u regionima čiji je BDP ispod republičkog proseka. Analogno tome, procenjujemo da je, za razliku od potrošnje hleba, potrošnja peciva po glavi stanovnika u razvijenijim regionima veća od procenjenog proseka od 10 kilograma, a manja je u nerazvijenijim regionima)’’, kaže direktor novosadske ,,Žiotunije’’ Zdravko Šajatović.
Za 2023. godinu podaci o prosečnoj potrošnji hleba i peciva po regionima su sledeći:
| Prosečan broj članova domaćinstva | Godišnja potrošnja hleba i peciva po domaćinstvu – kg- | Prosečna potrošnja po glavi stanovnika – kg – | |
| SRBIJA | 2,57 | 160,6 | 62,49 |
| Beogradski region | 2,42 | 139,5 | 57,64 |
| Region Vojvodine | 2,49 | 124,4 | 49,96 |
| Region Šumadije i Zapadne Srbije | 2,71 | 197,5 | 72,88 |
| Region Južne i Istočne Srbije | 2,68 | 192,2 | 71,72 |
Izvor: RZS/2024
BILANS PROIZVODNJE I POTROŠNJE BRAŠNA ZA LJUDSKU ISHRANU U SRBIJI
Prema proceni ,,Žitounije’’, a polazeći od situacije na tržištu brašna, godišnja meljava pšenice iznosi oko 1,000.000 tona (zbog smanjene potrošnje hleba po glavi stanovnika i smanjenog broja stanovnika, smanjili smo dosadašnje procene godišnje meljave pšenica sa 1,2 milina tona na 1,0 milion tona, odnosno na 1,05 milion.tona u slučaju osetnog povećanja izvoza brašna).
U odnosu na podatke iz prethodnih godina, zaključno sa 2023. godinom, osim što se:
- smanjila potrošnja hleba (bez peciva) po glavi stanovnika, sa 91.50 kilograma na 52.49 kilograma;
- smanjen je i broj stanovnika Srbije : od 2006.godine (7.622.185) do jula 2024 godine (6.623.183) broj stanovnika je smanjen za 999.002 – (procene RZS za 2006.g. i procena na dan 1.07.2024.g. ).
Oba faktora uticala su u navedenom periodu na smanjenje ukupne godišnje potrošnje hleba u Srbiji za oko 350.000 tona.
PROIZVODNJA HLEBA I PECIVA
Procena godišnje potrošnje brašna za proizvodnju hleba i peciva u Srbiji iznosi 306.000 tona, i to:
- HLEB – broj stanovnika 6.623.183 x 52.49 kg hleba = 348.000 tona x 0,73 =257.000 tona brašna
- PECIVO – broj stanovnika 6.623.183 x 10 kg peciva = 66.000 tona x 0,73 = 49.000 tona brašna.
NEPOSREDNA POTROŠNJA BRAŠNA STANOVNIŠTVA U DOMAĆINSTVIMA
| Prosečan broj članova domaćinstva | Godišnja neposredna potrošnja BRAŠNA (svih vrsta) po domaćinstvu – kg- | Prosečna potrošnja po glavi stanovnika – kg – | |
| SRBIJA | 2,57 | 50.9 | 19.06 |
| Beogradski region | 2,56 | 47.2 | 18.44 |
| Region Vojvodine | 2,49 | 41.5 | 16.67 |
| Region Šumadije i Zapadne Srbije | 2,83 | 57.6 | 20.35 |
| Region Južne i Istočne Srbije | 2,85 | 60.1 | 21.09 |
NAPOMENA:Podaci RZS.
Iz priložene tabele očigledno je da je neposredna potrošnja brašna u domaćinstvima veća od proseka u manje razvijenim regionima a manja u više razvijenim regionima (što je i logično).
Procena godišnje potrošnje brašna za neposrednu potrošnju stanovništva u Srbiji iznosi:
- Broj stanovnika 6.623.183 x 19,06 kg = 126.000 tona brašna
,,Građani u Srbiji troše pšenično brašno za neposrednu potrošnju u domaćinstvu kroz “mala pakovanja“ brašna (pakovanja 1/1, 2/1, 5/1 i 10/1 kg). Prema egzaktnim podacima višegodišnji prosek godišnje proizvodnje “malih“ pakovanja brašna iznosi oko 60.000 tona od čega se oko osam odsto ili oko 5.000 tona izveze. Takođe treba uzeti u obzir da, naročito u manjim sredinama, vlasnici RPG (koji između ostalih ratarskih kultura proizvode i pšenicu) značajne količine brašna za potrebe svog domaćinstva obezbeđuju kroz “ušurnu meljavu“, a određene količine brašna za potrebe svog domaćinstva stanovništvo kupuje direktno u prodavnicama mlinova (pakovanja 25/1). Procena RZS je da ukupna domaća potrošnja malih pakovanja brašna (od 1-10 kilograma), pakovanja 25/1 i brašna iz ušurne meljave, u domaćinstvima u Srbiji ukupno iznosi oko 126.000 tona’’, navodi Šajatović.
POTROŠNJA ZA PROIZVODE OD BRAŠNA (testenine i sl.) I KEKS (sve vrste)
- Potrošnja proizvoda od brašna (testenine, keks i sl.) 6.623.183 x 17.63 kg = 117.000 tona brašna
IZVOZ BRAŠNA
- Izvoz brašna iz Srbije u kalendarskoj 2023 godini iznosio je ………..168.760 tona.
R E K A P I T U L A C I J A GODIŠNJE POTROŠNJE BRAŠNA
| Namena potrošnje brašna | Količina brašna – – tona – | Učešće % |
| Proizvodnja hleba | 234000 | 32.05 |
| Prizvodnja peciva | 49000 | 6.71 |
| Proizvodnja testenina i kond.industrija | 117000 | 16.04 |
| Potrošnja u domaćinstvima | 126000 | 17.26 |
| Izvoz brašna u 2023.godini | 169000 | 23.15 |
| Prelazne zalihe | 35000 | 4.79 |
| UKUPNO | 730 000 | 100,00 |
,,Iz napred navedenih procena može se zaključiti da je dugoročni trend smanjivanja potrošnje hleba po glavi stanovnika zaustavljen i da se navedena potrošnja zaustavila na nivou oko 60 kilograma, što je na nivou jednog broja evropskih država (Poljska, Švedska). Postoji i značajan broj evropskih država u kojima je potrošnja hleba po glavi stanovnika manja od 50 kilograma (Francuska, V.Britanija, Mađarska, Litvanija, Slovenija, Španija, Švajcarska) ali ima i evropskih država gde je potrošnja veća nego u Srbiji (Nemačka, Češka). Ohrabrujuće je što se godišnji izvoz brašna postepeno povećava ali još uvek znatno zaostaje iza rekorda iz 2016.godine kada je ostvaren izvoz od 253 hiljade tona’’. ističe Šajatović.
Država kao nelojalna konkurencija!
Za ekonomski položaj mlinske industrije u Srbiji posebno je zabrinjavajuće da naša država u uslovima aktuelne svetske ekonomske krize donosi mere socijalne politike (što i jeste njena obaveza) ali značajan deo tereta te politike svaljuje na teret mlinske industrije (i indirektno na proizvođače pšenice). U 2023.godini (sve do avgusta 2024.godine) na domaćem tržištu brašna imamo apsurdnu situaciju da se država pojavljuje kao nelojalna konkurencija mlinskoj industriji jer prodaje brašno T-500 neposredno pekarskoj industriji po “damping cenama“, što u praksi znači po 22.00 din/kg (bez PDV) – što je bilo na nivou cene pšenice koju su plaćale Robne rezerve Srbije (koja je iznosila 22 din/kg). Najčešća tržišna cena istog tipa brašna koje je mlinska industrija prodavala tim istim pekarima iznosila je oko 30-32,00 dinara po kilogamu.
Država je “oduzela“ mlinskoj industriji oko 30 odsto domaćeg tržišta. Osim toga, država je krajem septembra 2023.godine, sa važnošću do 28. februara 2025.godine (nekoliko puta je produžavana), donela posebnu uredbu (samo za mlinsku industriju) kojom je propisala proizvođačke cene za kilska pakovanja brašna T-400 i T-500 koja je za oko 25 dinara po kilogamu niža od prethodno propisanih cena.
,,Žitounija’’ je nekoliko puta podnela zahteve Vladi Srbije da mlinarima-proizvođačima kilskih pakovanja isplati kompenzaciju u skladu sa čl.37.st .5, Zakona o uređenju tržišta poljoprivrednih proizvoda, ali bez uspeha! Takođe nije prihvaćeno ni upozorenje ,,Žitounije’’ da je produžavanjem Uredbe posle šest meseci bilo direktno kršenje Zakona o trgovini, ali ni to nije uvaženo’’, ističe Zdravko Šajatovič.