Odstupanja u razvijenosti glavnih gradova BJR u odnosu na ostatak teritorija

Istraživanja, poput ovog, nose u sebi opasnost zloupotreba u političke svrhe, usled metodoloških i svih drugih ograničenja.

Kao što svakog meseca ispratim odstupanje u fondu zarada Beograda i Novog Sada u odnosu na ostatak Centralne Srbije i Vojvodine, tako sam uzeo da istražim slične pokazatelje za druge bivše jugoslovenske republike (BJR). Lepo je išlo sa Crnom Gorom, Slovenijom i Federacijom BiH, ali su problemi nastali sa Republikom Srpskom zbog nedostajućeg broja stanovnika po opštinama (što je i u Federaciji BiH problem, ali mesečno procenjuju broj zaposlenih dok u RS se objavljuju šestomesečni podaci), Hrvatskom zato što nema mesečna saopštenja o zaradama po opštinama, da bih kod Makedonije odustao usled još “tanjih” statističkih mogućnosti.

U Sloveniji su plate najveće u novembru, usled predbožićnih isplata, a u Srbiji u decembru, tako da sam za Srbiju uzeo novembarske podatke (kako ne bi došlo do ulepšavanja naših statistika), a za Sloveniju oktobarske (za plate, a decembarske za zaposlenost).

Sarajevo i Banja Luku sam dao odvojeno, ne zato što imam želju da “cepam” BiH, već zato što mi nedostaje najvažniji pokazatelj – broj stanovnika. Kada bude izvršen popis mnogo više ću raditi bosanske podatke objedinjeno, nastavljajući da pratim RS i Federaciju BiH, u meri u kojoj me podaci interesuju. Možda ću, uz Albaniju, proširiti interesovanje na Grčku, Bugarsku i Tursku, što je sasvim lična motivacija, bez ikakvih geopolitičkih i sličnih tendencioznosti.

Za Hrvatsku sam uzeo godišnje podatke iz 2010. godine, koji su mnogo detaljniji od svih ostalih država, izuzev Slovenije. Osnovni cilj mi je bio da uporedim regionalne nivoe odstupanja prestonica, a ne tačna uporedivost glavnih gradova. Na primer, verovatno je u Zagrebu povećan broj zaposlenih, prosečne zarade ili fond zarada u 2011. godini, ali je Zagreb već pozicioniran bitno iznad Beograda, Sarajeva i Podgorice, a ispod Ljubljane, da bi par procenata u promeni u podacima suštinski promenilo poređenja.

U ukupnom stanovništvu država najveći udeo ima Podgorica za 30% svih građana Crne Gore, zatim Skoplje, sa 29,1% stanovnika Makedonije koje žive u njegovom regionu (oko 25% u samom gradu, uvećano za naselja oko Skoplja), pa Beograd sa 23% stanovnika. Slovenija osim što ima najmanje regionalne razlike u razvijenosti ima i najmanji udeo glavnog grada u ukupnom stanovništvu. Možda su upravo najmanje regionalne razlike i razlog zašto se stanovništvo ne koncentriše u Ljubljani već uživa u životu u gradovima, opštinama i selima rođenja.

U odabranih šest gradova bez Skoplja (za Banja Luku sam konzervativno smanjio procenjen broj na 225 hiljada, u odnosu na procene da u njoj živi 300 hiljada, dok ne dobijemo rezultate popisa stanovništva) živi 3,5 miliona stanovnika a radi 1,3 miliona lica. Ukupan mesečni isplaćeni fond zarada iznosi 835 miliona evra, što daje 236 evra po stanovniku, uz zaposlenost od 37% ukupnog stanovništva.

Zagreb ima veći procenat zaposlenih (47,9%) u odnosu na Ljubljanu (41%), što je verovatno posledica dolaska na posao u Zagreb iz njegove okoline. Beograd je već prostorno veoma velik, a da bi se tako nešto računalo. Naprotiv, poput firmi lociranih u Šimanovcima, Inđiji, Staroj Pazovi, moguće je da veći broj stanovnika Beograda (i Ljubljane) svakodnevno putuje van grada na rad, u odnosu na one koji u njega dolaze.

Prosečna zarada u ovih šest gradova je 632 evra. Pri tome je u Ljubljani 1.113, Zagrebu 832, a u ostalim gradovima je prilično ujednačena od 535 u Podgorici do 464 u Banja Luci.

S obzirom na činjenicu da se u urbanim sredinama ne bave individualnom poljoprivredom, očekivan je veći procenat udela u ukupnom broju zaposlenih od udela u ukupnom broju stanovnika. Kada se uporede ova dva pokazatelja, Sarajevo ima za 57% veći udeo u zaposlenosti od udela u stanovništvu, prati ga Zagreb sa 53%, Beograd sa 44%, Podgorica sa 39%, dok je kod Ljubljane ovo odstupanje 28%.

Pošto su u glavnim gradovima plate veće od prosečnih na nivou države interesantno je videti i ova odstupanja. Sarajevo ima za 90% veći udeo u fondu isplaćenih zarada u Federaciji BiH u odnosu na svoj udeo u stanovništvu, Zagreb 79%, Beograd 78%, Podgorica 54%, a najmanje odstupanje ima Ljubljana – za 46%.

Skoplje učestvuje sa 29,1% u ukupnom stanovništvu Makedonije, u njemu je 25,9% zaposlenih. Prema podacima Državnog zavoda za statistiku Makedonije njegov udeo u ukupnom BDP-u je 45,5% i ima 55,8% veći nivo razvijenosti od proseka za Makedoniju.

Pošto su izuzetno velika odstupanja u nivou razvijenosti Beograda, Sarajeva, Podgorice i Zagreba u odnosu na ostatke zemalja, odlučio sam da obračunam i pokazatelje za ostatke teritorija i da obračunam odstupanja prosečnih zarada, zaposlenosti i zarada po stanovniku između glavnih gradova i ostataka teritorija.

Ne bih da tekstualno očitavam pokazatelje za ostatke teritorija, dati su u tabeli.

Najveće odstupanje prosečne zarade u glavnom gradu u odnosu na prosečnu u ostatku teritorije ima Beograd, za 60%, a najmanju Ljubljana, za 17%.

Najveće razlike u stopi zaposlenosti stanovništva imaju Sarajevo, sa 80% većom stopom zaposlenosti, a najmanju Ljubljana, sa samo 3% većom zaposlenosti u odnosu na ovu stopu za ostatak teritorije.

Najveća odstupanja zarada po stanovniku ima Sarajevo (138%), zatim Beograd (131%), a najmanje Ljubljana – samo 20%.

Popis stanovništva u BiH pružiće nam realnije pokazatelje regionalne razvijenosti u odnosu na podatke o procenjenom broju stanovnika. Na primer, ukoliko Sarajevo ima manje stanovnika od procene, u većem procentu od manjeg broja stanovnika u drugim kantonima i regionalne razlike će biti veće. Važi i obratno. Manje odstupanje Sarajeva od procene značiće i manje razlike u razvijenosti Sarajeva u odnosu na druge kantone.

Zaključak izvršenog istraživanja se sam i očigledno nameće: što je niži nivo razvijenosti država, veće su unutrašnje nejednakosti u stepenu razvijenosti.