Pet godina ekonomske krize i njeni rezultati u Srbiji po okruzima i opštinama

Analitička aktivnost portala markoekonomija.org, i ranije ekonomija.org, traje tačno pet godina koliko je prošlo od izbijanja
svetske ekonomske krize, a koja se danas suzila na Evropu. Ekonomske frustracije velike i razvijene zemlje prazne bombardovanjem Arapskih zemalja, te se na našu sreću nisu dosetile da i mi postojimo kao dežurni krivci. Ali, i bez bombardovanja imamo naše političare, stručnjake i eksperte, koji su tu da napaćenom narodu naprave materijalnu štetu, te smo tu mi da konstantujemo količinu napravljene štete. Slede podaci o promeni broja zaposlenih, fonda zarada u dinarima i evrima i fondu zarada po stanovniku po oblastima i opštinama Srbije (okrug ili oblast, toliko su česte pojmovne promene kod nas da
me ne bi čudilo da se opet nazovu nahijama).

Priloženi podaci imaju za cilj, uz sve manjkavosti, da ukažu na dinamičke promene u prostoru koji se dogodile u ovom poludecenijskom periodu.

Osnovne manjkavosti u podacima su:

–         Poredi se procenjeni broj stanovnika RZS-a za 2008 godinu sa popisanim brojem stanovnika u 2011 godini. Pošto baratamo sa indikatorima po stanovniku, onda odstupanje njegovog broja za jedan ili dva procenata, za toliko utiče i na podatke po stanovniku. Imamo i bojkot Albanaca da se popišu u tri opštine, što sam ja nadoknadio procenom, a koja može biti
preterana, jer ako su Albanci napuštali Albaniju, Kosovo i Metohiju (Makedonija nema novi popis), logično je da su napuštali i tri opštine u Srbiji u potrazi za boljim životom van ovog nesrećnog prostora koji se zove Balkan.

–         Promena broja zaposlenih zavisi od realnosti statistički obračunatog broja preduzetnika i kod njih zaposlenih u 2008 godini. U 2009 godini je došlo do velikog pada broja zaposlenih lica u koje je „čišćenje“ evidencija preduzetnika argumentovano „ažuriranjem“ njihovog stvarnog broja. Na primer, Jagodina spada u pet opština najteže pogođenih krizom, usled smanjivanja broja evidentiranih zaposlenih za dve petine. Pred krizu je bila opština sa jednim od najvećih broja zaposlenih u preduzetničkom
sektoru, a što možda nije bilo tačno. Ako nije bilo tačno, to dalje znači da je pad broja zaposlenih, fonda zarada i zarada po stanovniku bio manji od ovde izračunatog.

–         Fond zarada je izračunat množenjem prosečne zarade sa brojem zaposlenih. Prosečna zarada se izračunava iz uzorka, mada bi mnogo pametnije i svrsishodnije bilo izračunavati je iz podataka poreske uprave o uplaćenim porezima i doprinosima na zarade, što znači da može i da odstupa od tačne vrednosti. Kod preduzetnika se pretpostavlja da imaju zarade u skladu sa prosekom, a one su bitno niže. To onda znači da što je veći udeo preduzetnika u ukupnom broju zaposlenih (a to je slučaj u manjim i siromašnijim opštinama), to je više precenjen fond isplaćenih zarada.

I sad, nakon ovoliko dugačkog, a opet delimičnog, opisa manjkavosti, ima li smisla navoditi podatke, a što nam je bio motiv?

Broj stanovnika u Srbiji smanjen je za 3,5%, kao razlika između procenjenog za 2007 godinu (uvek se koristi prethodna godina,
jer za tekuću imamo mesečne podatke o zaradama, ali nemamo i tekući broj stanovnika) i popisnih podataka. U 7 opština je broj stanovnika povećan, najviše u Kraljevu za 3,8%, a u 135 je smanjen, najviše u Majdanpeku za 14,5%.

U istom periodu broj zaposlenih lica u Srbiji je smanjen za 13,4%. Najveće relativno smanjenje broja zaposlenih lica imao je Bač, za 51,1%, dok je najveći relativan porast imala Batočina za 57,4%. Ne računajući Beograd, Novi Sad i Niš, rast broja zaposlenih lica imale su 22 opštine, a smanjenje 120 opština. U ovih 22 opštine sa porastom broja stanovnika živi 437 lica, a što je 6% od ukupnog broja stanovnika. Pozitivna je činjenica da se, izuzev Sremske Mitrovice, radi o opštinama sa malim brojem stanovnika i koje su ekonomski nerazvijene. U društvu Bača, prema najvećem relativnom smanjenju broja zaposlenih, nalaze se još i Žitorađa, Gadžin Han, Jagodina, i Vrbas.

Od septembra 2008 do marta 2013 smanjen je broj zaposlenih lica za 267.833, a najviše u Beogradu (za 58.149), Novom Sadu (20.383), Nišu (13.198), Jagodini (11.870), i Pančevu (10.738). Za više od hiljadu je smanjen broj zaposlenih u 50 opština i u tri velika grada. Za više od hiljadu povećan je broj zaposlenih u Sjenici (za 1.086 lica), a ukupno je povećan za 5.370 lica u 22 opštine zajedno.

Fond isplaćenih zarada zavisi od prosečne zarade i od broja zaposlenih. Stoga on može da se povećava ukoliko prosečne zarade brže rastu od pada broja zaposlenih, ili da se smanjuje ukoliko prosečna zarada pada brže od rasta broja zaposlenih. Mogu obe promenjive i da rastu i da se smanjuju istovremeno. Prosečna zarada u Srbiji povećana je za 46%, pri padu broja zaposlenih za 13,4%, te je fond zarada u dinarima povećan za 26,4%. Pošto je u istom periodu evro ojačao prema dinaru za 37%, fond isplaćenih zarada u evrima smanjen je za 8%. Dinarski fond zarada biće povećan sa 798 milijardi dinara u 2008 godini na oko 900 milijardi dinara u 2013 godini. Najveći relativni porast fonda zarada imali su Borski, Nišavski bez Niša, Toplički i Jablanički okrug, što je odlična vest ukoliko se uzme u obzir da se radi o najsiromašnijim oblastima u Srbiji. Podunavski okrug je jedini imao smanjenje nominalnog dinarskog godišnjeg fonda zarada u ovom petogodišnjem periodu.

Posmatrano po opštinama, četiri su više nego udvostručile dinarski fond zarada, a to su Batočina, Medveđa, Blace i Sjenica,
a u vrhu su još i Rača, Vlasotince, Lebane, Brus, Kladovo, Crna Trava, Kuršumlija i Bor, što ukazuje na smanjivanje relativnog siromaštva ovih opština u odnosu na prosek u Srbiji. Pad godišnjeg fonda zarada imalo je 14 opština u Srbiji, a to su, rangirane od najvećeg do najmanjeg relativnog smanjenja: Ljig, Vrbas, Smederevska Palanka, Bač, Mali Zvornik, Žitorađa, Jagodina, Priboj, Kosjerić, Smederevo, Bujanovac, Vrnjačka Banja, Arilje i Sečanj.

Fond zarada u evrima povećan je u 9 oblasti u kojima živi 1,6 miliona stanovnika, što je uporedivo sa veličinom Beograda (22,7%
ukupnog broja). Četiri petine stanovnika Srbije imalo je smanjenje fonda zarada u evrima, od 5,3% u Beogradu, preko 11,3% u Novom Sadu, do 31,4% u Podunavskoj oblasti. Prosečni mesečni fond zarada smanjen je sa 720,5 miliona evra u 2008 na 663 miliona evra u 2013 godini. Rast mesečnog fonda zarada imale su 42 opštine, a smanjivanje je imalo 100 opština. Redosled je isti kao i kod nabrajanja godišnjeg fonda zarada u dinarima.

Fond zarada u evrima po glavi stanovnika smanjen je za 3,6%, zato što je pri padu fonda zarada za 8% smanjen i broj stanovnika za 3,5%. Što je više smanjen broj stanovnika u nekoj opštini, ili oblasti, to joj je bolji ovaj pokazatelj po glavi. Među okruzima/oblastima/srezovima/nahijama najveći rast zarada po stanovniku imao je Borski okrug, za 28,5%, jer je broj
stanovnika smanjen za 9,2% pri rastu fonda zarada u evrima za 16,6%. Pad broja stanovnika u Podunavskoj oblasti za 3,8%, na suprotnoj strani, nije mnogo pomogao usled pada fonda zarada za 31,4%, te je po stanovniku smanjenje iznosilo -28,7%. Među opštinama ovu statističku blagodet rasta zarada PC imalo je 60 opština, u kojima živi 1,8 miliona stanovnika, dok su uprkos padu broja stanovnika u 82 opštine smanjena sledovanja od zarada po glavi stanovnika.

U Beogradu su zarade po stanovniku smanjene za 6,9% (sa 176,7 na 164,6 evra), a u Novom Sadu za 15,7% (sa 198 na 166,9 evra), tako da su i regionalne razlike u razvijenosti u vreme ekonomske krize smanjene. Novi Sad je imao 6,7 puta veće prihode od zarada po stanovniku od Nišavskog okruga bez Niša u 2008 godini, a u 2013 godini ima 5,4 puta više. U odnosu na Jablanički okrug Novi Sad je smanjio odstupanje sa 4,8 na 3,5 puta više prihoda po stanovniku. Važnu ulogu u ovom ekonomskom ujednačavanju odigrava i demografija: dok je broj stanovnika Novog Sada povećan za 5,2%, on je smanjen u Nišavskom za 5,3%, a u Jablaničkom za 7%. Deprecijacija dinara je ovde odigrala značajnu ulogu jer je distimulisala uvoz, kredite, saobraćaj i slične
aktivnosti koje su skoncentrisane u velikim urbanim sredinama, uz stimulaciju malih proizvodnih sredina. Ovim pitanjem smo se već ranije bavili.