ZADRUGARSTVO U BRDSKO-PLANINSKIM PODRUČJIMA SRBIJE

Stižu i radničke zadruge

Ova područja karakterišu izraženi procesi iselјavanja stanovništva i ostavlјanje praznog prostora. Na tim područjima trenutno živi ispod 20 odsto ukupne populacije u Republici Srbiji. Prosečna gustina naselјenosti najniža je  u odnosu na sva druga ruralna područja i iznosi ispod 45 stanovnika na kvadrfatnom kilometru

Globalno posmatrano brdsko-planinska područja se mogu determinisati kao područja iznad 500 metara nadmorske visine. Ova područja obuhvataju prostor istočne, južne i zapadne Srbije počev od braničevskog okruga, negotinske i timočke krajine, Stare planine, južne Srbije do granice sa Makedonijom i administrativne granice sa AP Kosovo i Metohija. Na zapadnoj strani ova područja obuhvataju delove mačvanskog i  kolubarskog okruga, kao i celokupan zlatiborski, raški i rasinski okrug. Ova područja su izuzetno heterogena jer se prostiru praktično od Mačve do Timočke krajine i obuhvataju sve značajnije delove centralnog dela Republike Srbije  i planinske masive počev od Kopaonika, Zlatibora, Golije, Homolјskih planina i Đerdapske klisure. Na ovim područjima locirani su izuzetni rudni i energetski potencijali Republike Srbije što ih u potpunosti izdvaja u odnosu na druga ruralna područja u Republici.

Ova područja zahvataju oko 40 odsto teritorije Republike sa delom područja koja se pružaju u okviru rečnih slivova i u kojima su nešto povolјniji uslovi za obavlјanje polјoprivredne proizvodnje, za razliku od priplaninskih i planinskih područja. Ovo je između otalgo istakao Nikola Mihailović, predsednik Zadružnog saveza Srbije na dvodnevnom skupu Savremeno zadrugarstvo u Srbiji, održanom u Kniću, 23. i 24. februara 2019. godine.

 

Ova područja karakterišu izraženi procesi iselјavanja stanovništva i ostavlјanje praznog prostora. Na tim područjima trenutno živi ispod 20 odsto ukupne populacije u Republici Srbiji. Prosečna gustina naselјenosti najniža je  u odnosu na sva druga ruralna područja i iznosi ispod 45 stanovnika na kvadrfatnom kilometru.

 

,,Pored procesa iselјavanja izuzetno je nizak stepen obrazovanosti stanovništva. Svaki treći odrasli stanovnik nema potpuno osnovno obrazovanje, dok je udeo srednje obrazovnih i visoko obrazovanih daleko ispod vrednosti drugih ruralnih područja. Nepovolјna obrazovna struktura proizilazi iz nepovolјne starosne strukture stanovništva, jer na ovim područjima preovlađuje staračka populacija. Infrastrukturno posmatrano region je najnerazvijeniji u poređenju sa drugim ruralnim regionima u Republici. Nema kvalitetnih puteva, snabdevanje električnom energijom je nesigurno naročito u zimskim periodima, u većini mesta internet komunikacija je otežana, nema organizovanog snabdevanja vodom, a o atarskim putevima nije vredno ni komentarisati, naglasio je Mihailović.

 

Neiskorišćene prednosti

Prosečna veličina polјoprivrednih poseda  je oko 4,5 hektara zemlјišta što je znatno niže u odnosu na ravničarski region, a posebno na područje AP Vojvodine.  Broj registrovanih polјoprivrednih gazdinstava je značajno manji u odnosu na ostali deo Republike. Najveći procenat neobrađenih polјoprivrednih površina nalazi se na ovom području. Izvor prihoda polјoprivrednih gazdinstava uglavnom je vezan za primarnu polјoprivrednu proizvodnju  i penzije što predstavlјa ograničavajući faktor za razvoj.  Prednosti ovih područja treba tražiti u zaštićenim polјoprivrednim potencijalima opredelјenim uglavnom za proizvodnju kvalitetne kabaste stočne hrane, kao osnove za razvoj govedarske i ovčarske proizvodnje. Na ovim prostorima se može uspešno razvijati i voćarska proizvodnja, proizvodnja lekovitog bilјa i sakuplјanje šumskih plodova i pčelarstvo. Poseban značaj ovih područja treba tražiti u mogućnosti organizovanja organske proizvodnje jer su ona izuzetno očuvana. Međutim, nedovolјan broj lјudi ograničavajući je faktor za razvoj intenzivnije proizvodnje organskih proizvoda.

 

Broj zemlјoradničkih zadruga i delatnost

,,Na ovim područjima registrovano je 391 zemlјoradnička zadruga od koji preko 60 odsto nema aktivnosti i poslovnog prihoda. Pretežna delatnost ovih zadruga vezana je za stočarsku i voćarsku proizvodnju, sakuplјanje lekovitog bilјa. U okviru zadruga uglavnom se obavlјa primarna polјoprivredna proizvodnja i plasman polјoprivrednih proizvoda bez prerađivačkih kapaciteta, odnosno finalnih prehrambenih proizvoda što je osnov za napredovanje područja“, naglašava Mihailović.

Mogući pravci razvoja zadruga

Imajući u vidu navedene karakteristike ovih područja, a pre svega, ograničenja u razvoju, kao jedan od mogućih nosilaca razvoja ovog područja moglo bi da bude i organizovanje zemlјoradničkih zadruga. U principu mogla bi se organizovati dva tipa zemlјoradničkih zadruga. Prvi tip zadruga bi predstavlјale zadruge sa prerađivačkim kapacitetima i proizvodnjom finalnih proizvoda zasnovane na principu proizvodnje primarnih proizvoda na posedima polјoprivrednih gazdinstava, a prerada i distribucija u okviru zadruga. Ovaj tip zadruga mogao bi se organizovati u područjima u kome još ima interesa i mogućnosti za  razvoj polјoprivredne proizvodnje gde bi bilo neophodno ojačati komercijalna polјoprivredna gazdinstva kao osnove proizvodnje primarnih proizvoda.

 

,,Drugi tip zadruga može biti organizovanje „radničkih zadruga“. Osnovna delatnost ovih zadruga je da proizvode i prodaju svoje proizvode i pružaju usluge, obavlјajući delatnost kroz ekonomsko udruživanje zadrugara koji su po pravilu, ujedno i zaposleni, u skladu sa propisima kojima se uređuje oblast rada, u zadruzi koja je njihov poslodavac. Na ovim područjima posebno je važno da ove zadruge mogu i treba da pruže kompletnu uslugu u primarnoj proizvodnju na posedu zadrugara ili kooperanata uz uspostavlјanje specifičnih ekonomskih odnosa, a što mora biti u funkciji korišćenja proizvodnih resursa i stvaranja novih materijalnih dobara. Na ovaj način jedino je moguće racionalno iskoristiti raspoložive resurse u funkciji razvoja polјoprivredne proizvodnje na prostorima gde je izuzetno malo ili uopšte nema stanovništva, povukao je Mihailović.

 

Ovaj model organizovanja zadruga trebalo bi posebno prepoznati u programu unapređenja rada i poslovanja zemlјoradničkih zadruga na teritoriji Republike Srbije koji će se finansirati iz Budžeta Republike Srbije u 2019. godini. Tu poseban značaj treba da dobije  i akcija ,,500 zadruga u 500 sela“ koju vodi Ministarstvo za regionalni razvoj uz saradnju Akademijskog odbora za selo SANU.

B. Gulan