INSTITUT ZA RATARSTVO I POVRTARSTVO NOVI SAD

Ceo svet, njiva naučne ustanove

Novosadski naučni Institut za ratarstvo i povrtarstvo osnovan je 1938. godine Odlukom Ministarstva poljoprivrede Kraljevine Jugoslavije, Institut za ratarstvo i povrtarstvo, Novi Sad počeo je sa radom kao Poljoprivredna ogledna i kontrolna stanica. Stanica je bila locirana u zgradi sagrađenoj 1938, gde je ostalo sedište Instituta do današnjeg dana. Od 29. januara do 2. februara 2024. godine ustanova organizuje 58 tradicionalno savetovanje agronoma i poljoprivrednika. Ove skupove do sada je pratilo oko 38.000 učesnika. Skup će se i ove 2024. godine tradicionalno održati u hotelu ,,Palisad’’ na Zlatiboru od 29. januara do 2. februara 2024.godine. Očekuje se prisustvo više stotina uesnika iz zemlje i sveta.  ,,Uz više decenija postojanja, bogatstvo ove ustanove je i to što u njemu znanja primenjuje više od 100 doktora nauka, kao i 300 visokoobrazovanih stručnjaka. 

,,U institutu je do sada stvoreno više od 1.500 sorti i hibrida raznih poljoprivrednih kultura. Institut svoje znanje i proizvode svoje dans plasria u 33 zemlje’’,kaže prof dr Dragana Latković, predsednik Uprtavnog odbora Instituta za ratrstvo i povrtarstvo u Novom Sadu. Studentima uvek govorim: Ako želite da naučite nešto o kukuurzu, idite u Ameriku, ako hoćete da naučite o šećernoj repi – idite u Nemačku, ako želite da učiite o ječmu – putujte u Kanadu, a ko želi da uči o suncokretu ostanite u Srbiji, odnosno u Novom Sadu. Jer, suncokret je Zaštini znak Novosadskog instituta. Svaki sedmi suncokret koji se gaji u svetu (gde se on proizvdoi na više od 25 miliona hektara i donosi rod veći od 31 miliona tona) potiče iz Novog Sada,  navodi Dragana Latković. 

Značajna tema biće posvećena i organskoj proizvodnji u Srbiji. Mi sa zadovoljstovm izlazimo u susret u ovoj proizvodnji,  kaže generalni direktor naučne ustanove, Instituta za ratarstvo i povrtarstvo u Novom Sadu prof. dr Jegor Miladinović. Primena metoda organske proizvodnje u Srbiji počela je mnogo pre donošenja zakonodavnog okvira. Organska proizvodnja je počela razvoj u južnoj Srbiji u okolini Blaca 1989. godine, zahvaljujući poslovnoj inicijativi kompanije DenJuro koja je rezultirala izvozom prvog kontigenta organskog voća iz Srbije 1990. godine. Razvoj nevladinog sektora organske proizvodnje u Srbiji započeo je 1990. godine osnivanjem udruženja Terras  u Subotici.  U vreme Savezne Republike Jugoslavije donet je i prvi Zakon o organskoj proizvodnji u Srbiji. Površine koje su uklјučene u organsku bilјnu proizvodn u Srbiji u 2021. godini iznosile su 23.527 hektara, što je u poređenju sa 2020. godinom, povećanje od 12,2 odsto. Nova Strategija EU postavila je vrlo visok cilj da do 2030. godine najmanje 25 odsto poljoprivrednog zemljišta treba koristiti za ovakav, organski način proizvodnje.

Uporedo sa odražavanjem ovog skupa Departman za poljoprivrednu tehniku Poljoprvirendgo fakulteta iz Novog Sada, sa Nacionalnim naučnim društvom za poljoprivrednu tehniku i preciznu poljoprivredu, a u saradnji sa Zadružnim savezom Vojvodine i Poslovnim udruženjem uvoznika i izvoznika poljoprivredne mehanizacije kao suorganizatgorima, oranizuje i 50, simpozijum Agro – tehnike – prev izna poljoprvireda, Agro Tech PP.

Kada je današnji institute osnoan, tokom 1938. godine izvedeni su instalacioni radovi na uvođenju struje, telefona i grejanja, čime je građevinski objekat Stanice u Ulici Cara Nikolaja br. 26 (danas Ulici Maksima Gorkog 30) završen. Kolaudirajuća komisija Kraljevske banske uprave je zgradu Stanice „Ustupnim pismom“ predala upravi Poljoprivredne ogledne i kontrolne stanice u Novom Sada dana 18.10.1938. godine.

Tokom 80 godina svog postojanja, Institut je menjao status i organizaciju sa razvojem društvenih odnosa u kojima je delovao. Tako je vremenom Institut menjao naziv i osnivača, pa je od Poljoprivredne ogledne i kontrolne stanice (1938–1941) do danas imao različite osnivače i nazive. U periodu do početka Drugog svetskog rata 1941. godine bio je u nadležnosti Ministarstva poljoprivrede Kraljevine Jugoslavije, a za vreme okupacije tokom Drugog svetskog rata područje Bačke je pripojeno Kraljevini Mađarskoj, pa je Poljoprivredna stanica ušla u sastav Poljoprivrednog instituta u Segedinu kao njegovo odeljenje.

Po završetku rata 1946, odlukom Predsedništva Glavnog izvršnog odbora AP Vojvodine, u maju  Poljoprivredna stanica je prerasla u Pokrajinski zavod za poljoprivredna istraživanja. Zavod je imao karakter državnog organa koji se finansira iz budžeta, kao i svi državni organi. Međutim, status ustanove sa samostalnim finansiranjem Institut je stekao već 1954. godine, te je iste godine preimenovan u Zavod za poljoprivredna istraživanja. Uredbom Izvršnog veća Republike Srbije od 1959. godine, Zavod je reorganizovan, a naziv promenjen u Institut za ratarstvo.  U skladu sa promenama u organizaciji Narodne Republike Srbije, Uredbom Izvršnog veća Narodne skupštine Republike Srbije, prava i dužnosti osnivača Instituta preneta su sa Republike na AP Vojvodinu 1961. godine. Tada Institut dobija i novi naziv – Institut za poljoprivredna istraživanja. Tokom 1975. na inicijativu političkih struktura SAP Vojvodine, pokrenuti su integracioni procesi s ciljem da se u sastavu Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu objedine sve naučnoistraživačke organizacije iz oblasti poljoprivrede i šumarstva u Novom Sadu i okolini, pa je tako iste godine Institut za poljoprivredna istraživanja prestao da postoji kao samostalna naučna ustanova i integrisan je sa Poljoprivrednim fakultetom. Tako je od 1976. novi naziv glasio OOUR Institut za ratarstvo i povrtarstvo, odnosno OOUR Naučno-obrazovni institut za ratarstvo i povrtarstvo od 1986. do 1994. godine, kada je Vlada Republike Srbije svojom odlukom dala saglasnost da se OOUR Naučno-obrazovni institut za ratarstvo i povrtarstvo izdvoji iz sastava Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu. Istom odlukom Republika Srbija je preuzela osnivačka  prava prema Institutu. U 1995. godini promenjen je naziv u Naučni institut za ratarstvo i povrtarstvo. Tokom 2006. godine akreditovan je kao istraživačko-razvojni institut, i 2007. godine menja naziv u Institut za ratarstvo i povrtarstvo, pod kojim nazivom posluje i danas. U maju 2018. godine, Institut je akreditovan kao institut od nacionalnog značaja za Republiku Srbiju, zasluženo stekavši status upravo zbog svog uspešnog rada i vrhunskih rezultata implementiranih u poljoprivrednu praksu tokom 80 godina postojanja, zbog čega je postao i značajno ime u svetskoj nauci.

Osnovna i primenjena istraživanja, koja su osnovna delatnost Instituta, usmerena su na stvaranje sorti i hibrida ratarskih, povrtarskih, kao i velikog broja krmnih, industrijskih, lekovitih i začinskih biljaka. S tim u vezi, primarne aktivnosti Instituta sprovode se u okviru pet odeljenja, tri laboratorije i 12 uslužnih jedinica.

Odeljenja:

• Odeljenje za strna žita
• Odeljenje za kukuruz
• Odeljenje za leguminoze
• Odeljenje za suncokret
• Odeljenje za povrtarske i alternativne biljne vrste

Laboratorije:

• Laboratorija za zemljište i agroekologiju
• Laboratorija za ispitivanje semena
• Laboratorija za biotehnologiju

Institut sprovodi istraživanja u okviru oblasti biotehničkih nauka, kao što su genetika i oplemenjivanje, semenarstvo, mikrobiologija, fiziologija i biohemija, agrohemija, melioracija zemljišta, fitopatologija, entomologija, fitofarmacija i toksikologija i dr.

Institut poseduje certifikate nemačke certifikacione kuće TÜV SÜD za standarde ISO 9001:2015 i ISO 14001:2015. Jednom godišnje se eksterno proveravaju usaglašenost i funkcionisanje oba sistema. Primena ovih međunarodnih standarda u Institutu je duga više 15 godina. Jasno je da su zapsoleni u ovoj ustanovi među prvima u Srbiji shvatili neophodnost njihove implementacije. Pored toga, dve laboratorije Instituta (Laboratorija za ispitivanje semena i Laboratorija za zemljište i agroekologiju) su usaglašene sa zahtevima standarda ISO 17025 na osnovu čega posedujemo akreditacije od strane ATS (Akreditaciono telo Srbije), a Laboratorija za ispitivanje semena je svoj rad takođe usaglasila sa zahtevima ISTA (International Seed Testing Association) standarda čiji certifikat poseduje.

Kao državna ustanova u nadležnosti Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Vlade Republike Srbije, Institut realizuje brojne naučne projekte koje finansira država, a istovremeno učestvuje i u međunarodnim naučnim projektima. Ukupan broj nacionalnih projekata na kojima je Institut uzeo učešće ili bio nosilac od svog nastanka do danas je preko 200, a zavidan je i broj međunarodnih projekata gde je Institut bio učesnik ili nosilac, koji iznosi preko 100 projekata. Rezultati svih ovih projekata predstavljaju značajan doprinos svetskoj bazi naučnog znanja i unapređenju proizvodnje ratarskih i povrtarskih vrsta na nacionalnom, ali i na svetskom nivou.

Od svog osnivanja do danas, Institut posvećuje veliku pažnju oplemenjivanju biljaka. U ovoj oblasti, Institut je postao vodeća institucija u zemlji, ali je dobio i međunarodnu reputaciju. Tokom više od 85 godina postojanja, oplemenjivači Instituta stvorili su preko 1.500 sorti i hibrida, od čega je više od 1.000 registrovano i gaji se i u inostranstvu. Široka lepeza i uspeh oplemenjivačkog rada ilustrovani su činjenicom da više od 1.500 sorti i hibrida uključuje preko 50 biljnih vrsta. Institutske sorte i hibridi registrovani su i gaje se u preko 30 zemalja sveta, uključujući Ukrajinu, Rusiju, Rumuniju, Bugarsku, Mađarsku, Slovačku, Iran, Argentinu, Francusku, Indiju, Kazahstan, Nemačku, Kinu, Moldaviju, Češku, Tursku, Grčku, Kanadu, Maroko, Bosnu i Hercegovinu i mnoge druge.

U oplemenjivanju akcenat se stavlja na postizanje visokih prinosa, vrhunskog kvaliteta, kao i na otpornost prema abiotičkim i biotičkim stresovima. Ne zanemaruju se ni sorte i hibridi za posebne namene. Pored oplemenjivanja, Institut razvija i tehnologiju gajenja sopstvenog sortimenta. Rezultati naučnih istraživanja se prenose u praksu na više načina: preko semena, kroz tehnologiju obrade zemljišta, tehnologiju gajenja pojedinih sorti i hibrida i njihovu zaštitu od bolesti, štetočina i korova.

Pored naučnoistraživačkog rada, Institut ima veoma razvijenu izdavačku delatnost koja se ogleda u izdavanju naučnih časopisa, knjiga i monografija, a ranije i stručnih dela, udžbenika i praktikuma. Naučna produkcija Instituta obuhvata više od 10.000 rezultata. Istraživači Instituta publikuju rezultate svog naučnog rada u mnogobrojnim nacionalnim i međunarodnim časopisima čime se vidljivost istraživačkih grupa, a i čitavog Instituta, značajno povećava u naučnim krugovima. Institut je trenutno izdavač dva nacionalna časopisa: Ratarstvo i povrtarstvo i Alternative Crops and Cultivation Practices. Pored časopisa koje izdaje, Institut je takođe suizdavač međunarodnog časopisa Genetika, nacionalnog časopisa Selekcija i semenarstvo i sponzor međunarodnog časopisa Legume Perspectives.

Seminar agronoma, danas Savetovanje agronoma i poljoprivrednika Srbije, u organizaciji Instituta predstavlja formu saradnje nauke i prakse za stručnjake iz ratarstva i povrtarstva, odnosno jedan je od oblika prenošenja naučnih dostignuća u proizvodnju. Održava se svake godine počevši od 1967. do danas, u periodu van poljoprivredne sezone, tokom zime, i predstavlja školu za permanentno inoviranje i proširivanje znanja, ne samo za stručnjake iz neposredne proizvodnje, nego i iz poljoprivrednih stanica, stručnih službi i naučnih i obrazovnih ustanova. Dužina Savetovanja je varirala u rasponu od tri do 12 dana, a u pojedinim godinama je broj učesnika prelazio 1350. Na ukupno 55 do danas održana Savetovanja prisustvovalo je više od 38.000 učesnika.

Razvoj nauke i tehnologije u poslednjem veku toliko je intenziviran da se ne može zamisliti uspešan kolektiv koji nema razvijenu međunarodnu saradnju. Institut je tokom dosadašnjeg postojanja i rada imao veoma bogatu i raznovrsnu saradnju na  pomenutom nivou. Tako je Institut potpisao memorandume o razumevanju sa institucijama iz različitih zemalja, kao što su Kina, Tajland, Rusija, Ekvador, Bugarska, SAD, Kazahstan, Iran i dr. Institut je takođe potpisao i ugovore o naučno-tehničkoj saradnji sa velikim brojem institucija u inostranstvu, a neke od njih su iz Kine, Rusije, Mađarske, Izraela, Belorusije itd. Međunarodna saradnja se odvijala na polju nauke, obrazovanja i poslovanja. Međunarodna naučna saradnja ostvarena je i boravkom na usavršavanju i postdoktorskim studijama velikog broja istraživača Instituta u vodećim naučnim institutima širom sveta, te članstvom istraživača Instituta u međunarodnim naučnim i stručnim organizacijama.

Stalni napredak i razvoj Instituta u oblasti semenarstva nametnuo je potrebu za izgradnjom jednog savremenog i dobro opremljenog doradnog centra, koji ima kapacitet prilagođen sopstvenim potrebama. Smatralo se da bi Institut, kao lider u proizvodnji semena na ovim prostorima, morao da ima potpunu kontrolu dorade semena, ovog inače važnog i po mnogima ključnog segmenta semenarstva. Izgradnja sopstvenog doradnog centra omogućila je proizvodnju semena visokog kvaliteta, blagovremeno dorađenog po čemu je Institut postao prepoznatljiv i time stekao određenu prednost na tržištu semena. Institut i radnici Instituta dobitnici su mnoštva značajnih nagrada za dostignuća i doprinose poboljšanju poljoprivrede, obrazovanja, međunarodne saradnje i ekonomije naše zemlje, kao što su Nagrada oslobođenja Vojvodine (1972), Nagrada AVNOJ-a (1979), Oktobarska nagrada Novog Sada (1979) i Ukaz predsednika Republike Srbije – Sretenjski orden III stepena za naročite zasluge i međunarodno priznate rezultate u primeni naučnih metoda i unapređenju poljoprivredne proizvodnje (2015). (B. GULAN)